Bizans İmparatorluğu (1204-1453)

 I. Theodoros

III. Aleksios'un damadı, Bizans İznik İmparatorluğu'nun kurucusudur. Konstantinopolis'te hüküm süren Latin İmparatorluğu başındaki Henri aleyhinde, Bulgar hanı Kaloyan ile müttefik olmuştur. 1211'de Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in istila hücumlarına karşı İznik'i başarı ile savunmuştur. Theodoros, Paflagonya'yı İznik İmparatorluğu idaresi altına almıştır. 1220'de iki Hristiyan devleti arasında barış sağlamak amacıyla Latin İmparatorluğu hükümdarı Pierre ile karısı Yolande'nin kızı Marie de Courtenay ile evlenmiştir. Saltanatının sonunda İznik İmparatorluğu eski Doğu Roma İmparatorluğu'nun Asya ve Bitinya eyaletlerinden oluşmaktaydı. (Ölüm 1221)

III. İoannis
I. Theodoros'un büyük kızı İrene Laskarina ile evlenmiş, 1212'de kayınbabasının varisi ilan edilmiştir. 1221 ile 1224 arasında I. Theodoros'un hayatta kalan erkek kardeşlerinin direnmeleri ile karşılaşmıştır. Rakipleri Latin İmparatorluğu ile müttefik olmuşlardır. Çıkan çatışmalarda galip gelen III. İoannis, 1225'te Latin İmparatorluğu'ndan bazı toprakları kendi ülkesine kazandırmıştır. Bu sırada Hadrianapolis'i de eline geçirmiştir; fakat sonradan bu şehri Epir Despotu Theodoros Komnenos'a kaybetmiştir. 1230'da Bulgar Hanı II. İvan Asen ile ittifak yapmıştır. 1246'da Selanik'i de imparatorluk içine almayı başarmıştır ve sonraki gayretlerini Epir aleyhine yöneltmiştir. İznik İmparatorluğu'nun Ege Denizi alanlarının kontrolü almasına yöneltmiş ve özellikle Rodos adasının idaresini almıştır. Ülkesi için dahili politikaları ile ekonominin nispeten refah içinde olmasını sağlamaya çalışmıştır. (Ölüm 1254)

II. Theodoros
II. Theodoros, Bulgar Kralı I. Mihail Asen'in hücumlarına karşı durmayı başarmış ve sonunda barış anlaşması imzalamıştır. Epir ülkesinin etrafını çevirmek için Makedonya'da Dıraç, Arnavutluk ve Servia bölgelerini ülkesine katmaya başlamıştır. Theodoros, ülke içişlerinde büyük nüfuzlu aristokratik aile mensuplarına yüz vermemiş, daha çok orta sınıftan gelen bürokratları tercih etmiştir. Bu tutum asiller sınıfının ileri gelenlerinden Mihail Paleologos'un başkaldırılarına sebep olmuştur. 1258'de bir sara nöbeti sırasında hayatını kaybetmiştir. Yerine 8 yaşındaki oğlu IV. İoannis, naib Georgios Mouzalon ile birlikte geçmiştir. Mihail Paleologos, Mouzalon'un bir suikastle öldürülmesini sağlamış ve taht ortaklığını ilan etmiştir. İznik İmparatorluk orduları Konstantinopolis'i alıp Latinleri oradan kovduktan sonra Mihail orayı başkent yapmış. 11 yaşına gelen İoannis'in gözlerini kör ettirip, keşiş olarak bir manastıra göndermiştir. 

VIII. Mihail
1256'da Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı II. İzzeddin Keykavus'un temsilcileri ile bir hükümet darbesi planlanlamaktan dolayı suçlanmış ve Konya'daki Keykavus sarayına gönderilmiştir. 1258'de geri çağrılan VIII. Mihail, Frank asıllı paralı askerler birliğinin komutanı olarak atanmıştır. Naibliği ele geçirdikten sonra, Konstantinopolis'in geri alınmasına kadar iki yıl ortak imparator olarak görev yapmıştır. 1259'da Achae Prensi II. William Villehardouin ile Epir Despotu II. Mihail Komnenos Dukas'ın ordusunu Pelagonia Savaşı'nda yenilgiye uğratmıştır. Bunun sonucu Mora yarımadasında bulunan Mistras, Monemvasia ve Maina kalelerini kontrolü altına almıştır. 1274 yılında İkinci Lyon Konsili'nde Doğu Ortodoks Hristiyan Mezhebi ile Batı Katolik Mezhebi kiliselerini birleştirmeye çalışmıştır. Düşmanı olan Napoli Kralı Charles d'Anjou aleyhine bir isyan olan ve Sicilya Vesperleri adı verilen bir isyanı gizlice körükleyip desteklemiş ve bu isyan sonucu Sicilya Krallığı'nın ikiye ayrılmasına sebep olmuştur. VIII. Mihail bundan sonra Aragon Kralı III. Peter'i Sicilya'yı istila etmesi için çok büyük bir miktarda rüşvet vererek Bizans hazinesini boşaltmak zorunda kalmıştır. 1282'de öldüğü zaman hem Hristiyan Ortodoks hem de Hristiyan Katolik kiliseleri tarafından aforoz edilmişti.

II. Andronikos
Babası VIII. Mihail hayattayken kendine zorla kabul ettirilen, hiç popüler olmayan Papa'nın Katolik Kilisesi ile Bizans Ortodoks Kilisenin birleştirme politikasını değiştirmiştir. Ortodoks Kilisesi içinde bu politikanın yarattığı ayrılıklar, sorunun halledilmesini 1310'a kadar uzatmıştır. Ülkenin çözülmesi gayet zor iktisadi sorunlar ve ortaya çıkan ekonomik kriz nedeniyle, devlet hazinesi eskiye nazaran yedi misli daha az gelir toplayabilmekteydi. Buna çare olarak alınan iktisadi tedbirler arasında Bizans donanmasının hemen hemen ortadan kaldırılması da ön görülmüştü. Bizans donanması bu darbeden hiç toplanamamış ve eski gücü hiç geri gelmemiştir. Bundan sonra Bizans İmparatorlugu deniz desteği için kendisine rakip olan Venedik Cumhuriyeti ve Cenova Cumhuriyeti deniz güçlerine bağlanmıştır. Bu dönemde yeni gelişmeye başlayan Osmanlı Devleti'nin Anadolu'da ilerlemesinden büyük hasar görmüş ve 1326'da Bursa şehrini ve Bitinya bölgesini bu yeni devlete yitirmiştir. 1303 ile 1317 arasında İmparator'un ikinci karısı olan Montferratlı İrini Selanik'te kendi sarayını ve idaresini kurmuştur. Yaklaşık 1305-1307 arasında Bulgar Kralı Teodor Svetoslav kuzey-doğu Trakya'nın büyük bir kısmını eline geçirmiştir. Oğlu IX. Mihail, 1281-1320 yılları arasında ortak imparatorluk yapmıştır. 1320 ile 1328 arasında II. Andronikos, torunu III. Andronikos'un isyanı ile uğraşmış, bu mücadeleyi kaybederek tahttan indirilmiş ve hayatının son birkaç yılını bir keşiş olarak bir manastırda geçirmek zorunda kalmıştır.

III. Andronikos
Saltanatı sırasında etkin idare gücü Bizans Ordusu komutanı İoannis Kantakuzenos'un elindeydi. İmparator sadece dış savaşlar ve sürek avları ile meşgul olmaktaydı. III. Andronikos Foça'nın, Midilli ve Sakız adalarının ülkesine katılmasını sağlamıştır. Ancak yeni gelişen Osmanlı devleti hükümdarı Orhan Bey III. Andronikos komutasındaki Bizans ordusunu 1329'da Maltepe Savaşı'nda büyük bir yenilgiye uğratıp 1331'de Nikea ve 1337'de Nikomedia şehirlerini zaptetmistir. Bundan sonra Anadolu'da sadece Filadelfiya ve birkaç liman Bizans hakimiyeti altında kalmıştır. Sırp Kralı IV. Duşan 1331'de Makedonya'da Bizanslılar elinde bulunan Ohri, Pirlepe, Kastoria, Ustrumca ve Vodan şehirlerini zaptederek ülkesinin sınırlarını genişletmiştir. Buna karşılık III. Andronikos taht kavgalarından çıkan idari krizlerden faydalanarak 1333'de Teselya ve 1337'de Epir bölgelerini Bizans İmparatorluğu kontrolü altına almayı başarmıştır. (Ölüm 1341)

V. İoannis
Babası imparator III. Andronikos'tur. Daha 9 yaşında olduğundan, annesi Savoyalı Anna taht naibi olmuştur. Devlet idaresini yürüten İoannis Kantakuzinos kendini kıdemli imparator ilan etmiş ve 1347'ye kadar süren bir iç savaş başlamıştır. Batı Avrupa'dan taraftar toplamaya çalışan Savoyalı Anna, savaş masraflarını karşılamak için kıymetli Bizans İmparatorluk taçını ve diğer Bizans devlet simgesi mücevheratı 30.000 düka altınına Venedik Cumhuriyeti'ne rehine olarak vermiştir. Osmanlı devleti hükümdarı Orhan Bey ile ittifak yapan rakip imparator VI. İoannis iç savaşı kazanmıştır. V. İoannis Paleologos 1354'te bir iç hükümet darbesi yapmış ve tek İmparator olarak hüküm sürmeye başlamıştır. İç savaşlar nedeniyle Bizans hazinesi oldukça boşalmıştır. Gelibolu'nun bir depremde yıkılması üzerine idareyi alan Orhan Bey'in oğlu Süleyman Paşa, buraya Türkleri yerleştirmiş ve Bizans'a geri vermemiştir. Daha sonra Osmanlı orduları Edirne ve Filibe'yi ellerine geçirmişler, destek bulamayan V. İoannis 1371'de yıllık haraç vererek Osmanlı Sultanı I. Murad'ın üst egemenliğini tanımıştır. Oğlu IV. Andronikos 1376-1379 yıllarında başa geçmiştir. İoannis 1390'da, Konstantinopolis surlarının şimdi Yedikule içindeki Altın Kapı civarını, taşlar ve mermerlerle kuvvetlendirmiştir. Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid bu yeni yapıların yıkılmasını, aksi takdirde iki devlet arasında savaş başlayacağını ve Yıldırım'ın yanında bulunan İmparator'un oğlu Manuil'in gözlerinin kör edileceğini söylemiştir. Çaresiz kalan V. İoannis, bu yeni sur tamirlerini yıktırmıştır. Zamanın gözlemcileri bunu çok utandırıcı bulan İmparator İoannis'in bu nedenle sinir krizleri geçirmesi sonucu 1391'de öldüğünü söylemektedirler. 

II. Manuil
V. İoannis ve Helena Kantakuzen'in ikinci oğludur. İmparatorluk döneminde Konstantinopolis, 1394'ten 1402'ye kadar Yıldırım Bayezid tarafından kuşatılmıştır. Bu kuşatma Yıldırım Bayezid'in Timur istilasını önlemek için Anadolu'ya geçmesiyle sona ermiştir. 10 yıllık Fetret Devrine giren Osmanlı'da, I. Mehmed Çelebi Bizans yardımıyla saltanatı emniyete alıp bu dönemi kapatmıştır. II. Manuil'in son saltanat yıllarında ortak İmparator olan oğlu VIII. İoannis idareyi ele almıştır. Bizans'ın Düzmece Mustafa'ya verdiği destek nedeniyle 1422'de II. Murad Konstantinopolis'i ve Selanik'i kuşatmıştır. Sultan II. Murad'ın Konstantinopolis kuşatması sonuçsuz kalmıştır. Kuşatma altında bulunan Selanik ise Venedik'e devir edilmiştir. Beyin kanaması geçirip felç olan II. Manuil, 1425'te ölmüştür. 

VIII. İoannis
Babasının ölümü üzerine tek imparator olan VIII. İoannis zamanında Venedik'e devredilmiş olan Selanik, 1430'da Osmanlılar'ın eline geçmiştir. 1437'de Avrupa'ya gidip Hristiyan Ortodoks ve Katolik mezheplerini Papalık altında birbirine uzlaştırıp, kısa bir süre de olsa birlik sağlayan Floransa Konseyi'nde başrolü oynamıştır. Fakat Ortodoks Kilisesi içinde genel itirazlar ve Kasım 1444'da Avrupa'dan gelen Haçlı ordusunun Varna Savaşı'nda Osmanlılara yenilmesi, Avrupa ile birlik olup Bizans'ın kurtarılıp korunmasını imkansız bir hale getirmiştir. Bu savaştan sonra II. Murad'ın Korint kıstağıdaki pekiştirilmiş Heksamilion surlarını uzun topları ile yerle bir edip Mora'ya hücum edip ayrılması, Bizans'ın Mora'da kendini koruması hayallerini de yok etmiştir. 17 Eylül 1448 II. Kosova Savaşı'nda, II. Murad'ın Osmanlı ordularının Macar ve müttefik ordularını darmadağın etmesi Bizans'ın artık çaresiz olduğunu göstermiştir. Çocuğu olmayan VIII. İoannis 1448'de ölünce yerine kardeşi Konstantin başa geçmiştir.

XI. Konstantinos
1443 ile 1449 arasında Mora Despotluğu yaptı. Kardeşi Dimitrios ile tahta geçme konusunda çıkan anlaşmazlığı, vasalı oldukları Osmanlı Sultanı II. Murad'ın halletmesini kabul ettiler. II. Murad, XI. Konstantinos'un Bizans İmparatoru olmasına karar verdi. Ortodoks Kilisesi Patriği'nin bulunmadığı ve Konstantinopolis'te yapılmayan bir taç giyme töreni bu zamana kadar hiç görülmemişti. II. Murad 1451'de ölünce 19 yaşındaki oğlu II. Mehmed ikinci defa Osmanlı Devleti Sultanı oldu. Konstantin, padişah çocuğu olan ve haraç karşılığı İstanbul'da tutulan Orhan'ın eğer II. Mehmed yıllık haracı ikiye katlamazsa serbest bırakılacağını bildirerek tehdit etti. İstanbul'u kuşatan Sultan Mehmed'i bir türlü vazgeçiremedi ve Batı'nın desteğini de alamadı. XI. Konstantin, yapılan savaşta surları aşan Osmanlı askerleriyle çarpışırken öldürüldü. 29 Mayıs 1453'te İstanbul'u fetheden Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı hükümdarlığının ortasında bir ada gibi kalan Bizans İmparatorluğu'na son verdi. 

Bizans İmparatorları (959-1204)

 II. Romanos  

Silik bir hükümdar olup ülkeyi karısı Theofano yönetti. Devlet işlerini hadım Josef Bringas'a, askeri işlerini ise Nikiforos Fokas'a bıraktı. Komutanları Arapların elinde olan Girit adasını ve Halep şehrini ele geçirerek, İmparator Herakleios'un döneminden beri yüz küsür yıldır görülmeyen Bizans askeri zaferlerine imza atmışlardır. Romanos'un 963'te beklenmedik ölümü üzerine karısı Theofano, general Nikiforos ile evlenerek onu imparator yaptı.

II. Nikiforos

Kardeşi Leo Fokas ile başarılı askeri harekatlar yaptılar. Bringas'ın kendisini tutuklamak ve öldürmek istediğini Aya Sofya'da ilan etti. Dindar ve kahraman olan Nikiforos'a kilise, halk ve Bizans Senatosu sahip çıktı. Bringas, II. Nikiforos'un kiliseye sığınmış babasını ele geçirmeye çalışınca şehirde büyük ayaklanmalar oldu. Bu olayları idare eden I. Romanos'un evlilik dışı oğlu hadım Basileios Lekapenos, İmparator Nikiforos Fokas'ın şehre gelmesini sağladı. 969'da karısıyla metres hayatı yaşayan yiğeni İoannis Çimiskes ikilisinin planladığı bir suikast sonucunda öldürüldü. 

I. İoannis 

Muharebelerde ve tahta çıkmasında dayısı Nikiforos'un hep yanındaydı. Ona düzenlediği komployu sümen altı eden İoannis, diğer suçluları cezalandırdı. Kendi durumunu kuvvetlendirmek için VII. Konstantin'in kızı Theodora ile evlendi. İmparator, doğu Bulgaristan ve Dobruca üzerinde rakipsiz üstünlük sağladı ve Bizans'a kuzeyden yönelen tehditlere son verdi. 975'te Suriye üzerine sefer yapan I. İoannis, eski doğu Akdeniz şehirlerini tekrar eline geçirdi. Tazminat verip tabi olarak buralarda Arap idaresi devam etti. Konstantinopolis'e geri dönmeye başlayan İoannis hastaydı. Bunun sebebinin saray nazırı Basileios Lekapenos tarafından zehirlenmesi olduğuna o zamanın tarihçileri hemfikirdirler. Zira hükümdar dönüş yolunda gördüğü Basileios'un büyük malikane arazilerinin, kanunsuz ve haksız bir servet olduğunu, bunları geri almak gerektiğini söylemiştir. Bütün servetini şehrin hasta ve fakirlerine bağışladığını vasiyet eden İoannis Çimiskes, 976'da 51 yaşında hayata gözlerini yumdu.

II. Basileios Bulgar Kıran

İleri görüşlü, dikkat çekici siyasetçi ve idare adamı olan II. Basileios, II. Romanos ile Theofano'nun oğludur. 945 yılında başlayan Bizans İmparatorluğu'nun genişleme döneminin en önemli ismidir. Varisi olan kardeşi VIII. Konstantin'e Bizans tarihinde I. Justinianus'tan beri görülmemiş büyüklükte arazisi olan bir ülke bırakmıştır. Bu ülke coğrafi olarak Balkan Yarımadası, Anadolu, Kuzey Suriye, Kuzey Irak, aşağı Kafkaslar ve güney İtalya'yı kapsıyordu. II. Basil'in 65 yıl imparator unvanı taşıması ve tam yetkilerle 49 yıl süren hükümdarlık dönemi, 1000 yıllık Bizans tarihinde en uzun imparatorluk dönemidir. Bulgarlarla 30 yıl süren savaşta ilk yenilgisinden sonra devamlı savaşarak Bulgar Krallığı'nı ortadan kaldırdı. Suriye'de Halep emiri ve Fatimilere karşı savaşıldı. Kafkasya'da yaptığı savaş sonunda Güneydoğu Anadolu'dan başlayıp kuzeybatıya bir yay gibi uzanan 7 yeni Bizans theması kurdurdu. Hazarlara karşı savaşıp Kırım'ı ele geçirdi. Güney İtalya'da Alman ve Arap hücumlarına karşı çıkıp Lombard isyanını bastırıp Güney İtalya'da Bizans bölgesini koruyup güçlendirdi. İçişlerinde Anadolu'daki büyük toprak sahiplerinin güçlerini kırmak için reformlara girişti. II. Basileios çok yetenekli bir devlet idarecisiydi. Mali ve iktisadi konulardan da iyi anlardı. Askerlikte başarılı olan imparatorlar ve hükümdarlar arasında çok nadir bulunan bir özelliği ise hayatında ve ölümünde Bizans hazinesinin devamlı olarak dolu olmasıdır. Ordu mensupları arasında sanki kendisine tapılırcasına askerlerinin sevgisini kazanmıştı. Sarayında oturarak değil, ordusunun başında askeri seferlerde hayatını geçirmiştir. Ordusunun her bir ferdi gibi askeri tayın ve yiyecek yerdi ve özel bir muamele gösterilmesini istemezdi. Ölen subayların çocuklarına büyük ilgi gösterir, onların yiyecek, giyecek, barınma ve eğitimini sağlardı. Bizans İmparatorluğu 18 milyonla Orta Çağların en nüfusu yüksek ülkesi olmuştu. II. Basil'in sağladığı refah, daha geniş bir halk kitlesine ve özellikle ülkenin alt tabakalarına yayılmıştı. Bir oğlu olmayan büyük İmparator 1025 yılında vefat etmiştir. 

İmparatoriçe Zoi

1028 yılına kadar devletin başına II. Basil'in kardeşi VIII. Konstantinos geçmiştir. Erkek varisi olmayan Konstantin, kızı Zoi'nin tahta çıkmasına ve İstanbul valisi Romanos Argyros ile evlenmesine karar verdi. Zaten evli olan Romanos boşandı, karısıysa bir manastıra kapatıldı. Zoi daha sonra IV. Mihail Paflagonyalı ve IX. Konstantinos ile de evlenip onları imparator yapmıştır. Bir ara manevi evladı V. Mihail ile hüküm sürmüştür. Bunlardan sonra kızkardeşi Theodora bir süre başa geçmiştir. III. Romanos Argyros 1930'da Antakya'da Araplar'a yenilince gözden düştü. Urfa'yı ele geçirip bir Arap deniz filosunu yenmesi de işe yaramadı. Karısı Zoi ile arası bozulunca 1934'te sarayda banyosunda katledilmiştir. Komplo ile gelen IV. Mihail Paflagonyalı, Zoi ile evlenip başa geçti. Devlet işlerini büyük yetkiler verdiği ağabeyi İoannis Orfanotrofos'a bıraktı. Yapılan reformları hoş karşılamayanlar komplolar düzenlediler. Urfa tekrar alındı, Sicilya Araplardan alınamadı. 1040'da Sırplar isyan etti, Bulgar isyanı ise bastırıldı. IV. Mihail epilepsi hastalığından çok çekti, 1941 aralık ayında yerleştiği manastırın keşiş hücresinde öldü. V. Mihail Kalafatcı amcası İoannis Orfanotrofos'u işinden uzaklaştırdı. 1042'de İmparatoriçe Zoi'yi hükümdarlıktan edip onu manastıra yolladı. Zoi'yi tekrar başa getirmek için çıkan büyük halk isyanı sonucu V. Mihail tahttan indirildi. İsyancılar tarafından gözlerine mil çekilip ve hadım edildi. Zoi'nin dördüncü kocası IX. Konstantinos Monomakos 1050'ye kadar birlikte hüküm sürmüştür, Zoi'nin ölmesiyle 5 yıl tek imparator olmuştur. 1054'te Roma'daki Katolik Kilisesi ile Konstantinoplis'teki Ortodoks Kilisesi, Papa'nın Konstantinopolis Patriği'ni aforoz etmesiyle son olarak ayrılmışlardır. Bir tampon devlet olan Ani Ermenistan krallığına hücum edip kaldırmış, Selçuklular ile komşu olmuş ve Anadolu'ya Türkmen göçlerinin başlamasına neden olmuştur. Balkanlarda Georgios Maniakes isyanı, Tornikos isyanı ve Peçenek hücumlarıyla uğraşmıştır. Anadolu'daki büyük toprak sahiplerini, zengin kilise ve manastırları toprak ve tarım vergilerini düşük tutarak korumuştur. Tımar benzeri bir sistemle büyük toprak sahipleri yaratmıştır. IX. Konstantin ölünce Theodora 1,5 yıl, bürokrat VI. Mihail bir yıl başa geçmiştir.

Dukas Hanedanı

General İsaakios Komninos, 1057'de ordunun soylu yüksek subayları ile birlikte İmparator VI. Mihail aleyhine bir iç savaş başlatıp tahtı ele geçirdi. Kendisine yardım edenleri uzak görevlerle ödüllendirdi. Hasta olduğuna inanan İsaakios, güçlü danışmanı Mihail Psellos'un tavsiyelerine uyarak 1059'da imparatorluk tahtından feragat etti ve X. Konstantinos Dukas imparator oldu. Konstantin'in tahta çıkması sivil aristokrasinin bir zaferiydi. İmparator kardeşi İoannis Dukas'a sezar ünvanını verdi. Ekonomik sorunları, askeri gücü zayıflatarak gidermeye çalıştı. 1067'de hayata gözlerini kapadı. Hükümdarın oğullarını tahtan indirmek isteyip idama mahkum olan Romen Diyojen, taht naibi Eudokia tarafından affedilip onunla evlenmiştir. Ortak imparator olarak Doğu Anadolu'ya giren Selçuklu ordularına karşı başarılı üç askeri sefer düzenlemiştir. 1071'de Selçuk Sultanı Alp Arslan'a karşı Malazgirt Meydan Muharebesi'ni kaybedip esir düşmüştür. IV. Romanos'un daha güçlü bir orduya sahip olmasına rağmen Oğuz, Peçinek ve Türk asıllı Bizans paralı askerlerinin Selçukluları görünce orduyu terk etmeleri sonuçta büyük rol oynamıştır. Ayrıca savaşta yeterli desteği vermeyen rakip Bizanslılar Konstantinopolis'e dönüp VII. Mihail Dukas'ı imparator ilan ettiler. Tazminat ve vergi sözüyle salıverilen Romen Diyojen, taht rakipleriyle girişilen mücadeleleri kaybetmiştir. 1072'de gözlerine mil çekilmiş, birkaç gün sonra da ölmüştür. VII. Mihail'in devlet işlerini bıraktığı yöneticilerin uygulamaları isyanlara sebep oldu. Döneminde paranın değeri dörtte bir düştü. Türklere karşı yapılan seferler başarısız oldu. Roussel adlı bir Norman'ın çıkardığı isyanlarda Selçuklulardan yardım alındı. 1077'de ülkenin doğusunda ve batısında iki general VII. Mihail'e başkaldırdı. Bunlardan Selçukluların desteğini alan Nikiforos Botaneiates yaptığı darbeyle imparator oldu. Mihail keşiş olarak 12 yıl daha yaşadı. III. Nikiforos eski imparatoriçe Maria Bagrationi ile evlendi. Her zaman yanında olan ve çıkan bütün isyanları bastıran akrabası Aleksios Komninos, Sezar İoannis Dukas'ın komplosuyla 1081'de imparator oldu.

I. Aleksios

Başarılı bir diplomat olan Aleksi Komnen, I. İsaakios'un yeğenidir. I. Aleksios Komninos'un 37 yıl süren uzun saltanatının çoğu harpler ve askeri seferlerle geçmiştir. Normanlara karşı IV. Henri'nin desteğini satın alan I. Aleksi, 1085'te Balkanlarda kaybedilen bütün toprakları tekrar ülkesine katmıştır. 1091de Trakya'da Levunion Savaşı'nda Peçenekleri imha etmiştir. 1096'da yapılan I. Haçlı seferinden faydalanarak Anadolu'nun büyük bölümünü yeniden ele geçirdi. Latinler Bizans'dan destek görmediklerini ileri sürerek İmparator'a sadakat yemininden vazgeçtiler. Haçlı komutanları aldıkları şehirlerde kendi hükümlerini sürmeye başladı. Bunlardan Antakya yapılan mücadeleler sonucu, 1108'de tekrar Bizans egemenliğini kabul etti. 1110–1117 yıllarında Selçuklular Bizans topraklarına akın yapmaya devam ettiler. Dinsel aykırılık yaratan mezhepleri elimine etmesi, I. Aleksios'un halk gözündeki popülerliğini kaybettirmişti. 

II. İoannis

İyi veya Güzel İoannis olarak da bilinir. Komninos Restorasyonu boyunca hüküm süren ikinci imparatordur. Balkanlar'da Peçenekler, Macarlar ve Sırpları kesin bir şekilde mağlup etti ve kişisel olarak Küçük Asya'daki Türklere karşı çok sayıda sefer düzenledi. 1118 ile 1143 yılları arasında hüküm süren Bizans imparatoru, birçok kasaba, kale ve şehri geri aldı. II. İoannis'in en yakını ve bir numaralı adamı, çocukluk arkadaşı İoannis Aksuh adında bir Türk'tü. İoannis dini konuları, devleti etkilemediği sürece Patrik'e ve kilise hiyerarşisine bırakmıştı. Hatırı sayılır ölçekte kilise yaptırmıştır. Doğu Akdeniz'deki Haçlı ittifaklarının katakullileri olmasa Kudüs'ü ve göç yerlerini tamamen devlete katabilirdi. 1143'te domuz avlarken kazara kendini zehirli bir okla kesen II. İoannis birkaç gün sonra öldü.

I. Manuel

Muhtemelen babası AIMA kehaneti gereği abisi olmasına ve yüksek yöneticilerin ısrarına rağmen onu veliahtı yaptı. Kendiside kan anlamındaki bu isim devamlılığı için iki gayrı meşru çocuğuna ve meşru oğluna Aleksios adını verdi. 1143-1180 yılları arasında saltanat sürdü. Antakya şehrini ve Balkanları geri aldı. Venediklileri ve Güney İtalya'da Normanları yendi. Mısır üzerine yapılan sefer başarısız oldu. 1176'da Konya üzerine yaptığı büyük seferde Miryokefelon Muharebesi'ni Selçuklulara karşı kaybetti. Bu yenilgiyle Anadolu topraklarında Türk hakimiyeti kesinlik kazanmıştır.

II. Aleksios ve I. Andronikos

II. Aleksios babası I. Manuel öldüğü zaman daha 11 yaşındaydı. Taht naibi annesi Antakyalı Maria Latin asıllıydı. Yabancılara ayrıcalıklar vermeye devam etmesi halkın kendisine olan hoşnutsuzluğunu arttırdı. Sürgünde olan I. Manuel'in kuzeni zampara general Andronikos Komninos halk tarafından çılgınca karşılandı. Andronikos iktidar yetkilerini kendi üzerine aldı. Galeyana gelen halk özellikle Venedikli tüccarları ve 80.000 Latin asıllıyı katletti. I. Andronikos taht ile alakalı herkesi öldürdüğü gibi 1183'te genç II. Aleksios'u da yay kirişi ile boğdurdu. 65 yaşındaki I. Andronikos öldürttüğü II. Aleksios'un siyaseten nişanlandığı, VII. Louis'in 13 yaşındaki kızı Fransalı Agnes ile evlendi. Komninos Hanedanı'nın son temsilcisi I. Andronikos devlet düzeninde reform yapmaya çalıştıysa da Batı Hristiyanlığına karşı gösterdiği düşmanlıkla bazı istilalara yol açtı. 1185'te başkentte bir ayaklanma patlak verdi. II. İsaakios imparator ilan edildikten sonra Andronikos isyancı bir grup tarafından öldürüldü.

Angelos Hanedanı

II. İsaakios, Sicilyalı Norman Krallığı ordusunu Makedonya'da savaşta yenmiş ve bu tehdidi önlemiştir. Fakat II. Bulgar Krallığı'nın kurulmasını önleyememiş ve Balkanlarda bir sıra savaş yapmak zorunda kalmış, Makedonya'yı kaybetmiştir. Macaristan Kralı'nın kızıyla evlenen İsaakios Angelos, hükümdarlar ve kendi yakınları arasında diplomatik evlilikler tertip etmiştir. III. Haçlı Seferi'nde Kudüs fatihi Selahaddin Eyyubi ile anlaşan II. İsaakios, Haçlıların Bizans topraklarından geçişini durduramasa da zorlaştırmak için bir sürü tedbir uygulamıştır. 1195'te bir Bulgar seferinde ağabeyi Aleksios Angelos tarafından gözleri kör edilip, hapse atılmıştır. III. Aleksios, İmparatorluk hazinesini boşaltmış ve ülkenin mali bakımdan yıkımına neden olmuştur. Bizans'ın batı sınırlarına imtiyazlar vererek buralara başı buyruk muhacirler yerleştirmiştir. İsaakios'un oğlu IV. Aleksios tahta çıkması karşılığında çok cazip vaatler vererek Haçlılarla anlaştı. Önce Mısır'ı almak sonra Kudüs'e gitme hedefi olan Dördüncü Haçlı Seferi için birlikler 1203'te Konstantinopolis önüne geldiler. Bir yılda taht sahipleri değişip durdu. Şehri ele geçiren Latin Haçlılar, gerçekleşmeyen vaatler ve kör bunak Venedik Dükü'nün fişeklemeleriyle 1204'te kendi devletlerini, İstanbul'dan kaçan Bizans soyluları ise Epir Despotluğu, İznik ve Trabzon İmparatorluğu'nu kurdular. 

Bizans İmparatorluğu (717-959)

 III. Leon

Anatolikon Strategos rütbeli Leo, Artabasdos'la birlikte III. Theodosios'u tahttan indirmiştir. 717-718'de Arap generali Mesleme tarafından Konstantinopolis'in kuşatılmasında şehri savunmada başarı kazanmıştır. Bizanslılar Bulgar Hanı Tervel ve askeri birlikleri tarafından desteklenmiştir. Mesleme'nin ordusu geri çekilmiş ve Araplar Halife Ömer bin Abdülaziz zamanında bir daha Konstantinopolis'e hücum etmemişlerdir. Fakat sonradan yeni halife Hişam bin Abdülmelik'in emri altında bulunan Arap orduları hücumları tekrar başlamış ise de III. Leon bunlara başarı ile karşı koymuştur. Toprağa bağlı kul olan serflerin serbest bırakılıp bir serbest çiftçi/köylü sınıfının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Birinci Putkırıcı İkonoklast İmparator'dur. İdari ve hukuki reformların yanı sıra III. Leon'un saltanatının karakteristik özelliği ikonalara karşı aldığı tavırdır. Leo'nun 24 yıl süren sezaropapist hükümdarlığı imparatorluğa siyasi istikrar getirse de, dini olarak daha sonra ikonoklazm adı verilecek olan yeni bir iç çatışmaya yol açmıştır. (Ölüm 741)

V. Konstantinos 

Tahta geçer geçmez eniştesi Artabasdos'un imparatorluğa göz diken isyanıyla karşılaşmış ve 741-743 arası bir iç savaş ile geçmiştir. Sonunda V. Konstantinos galip gelmiştir. Saltanatı ikonoklazmın en sert uygulandığı dönemdir. Andaç kalıntılara tapmanın ve sırf azizler anısına söylenen duaların dinsizlik olduğunu ilan etmiştir. Bizans ordusunu tekrar düzenlemiş, ordunun tegma adını verdiği birliklerle bir profesyonel çekirdek subay ve erat grubu etrafında kurulmasını uygulamıştır. Emevi Halifeliği'nin II. Mervan'ın hükümdarlığı sırasında zayıfladığını görmüş, onlar aleyhine Bizans sınırlarını genişletme politikası uygulamaya başlamıştır. İlk Abbasi halifesi olan Seffah'a karşı da aynı stratejiyi uygulamaya devam etmiştir. Araplara karşı olan bu seferleri ile eskiden Arap idaresinde bulunan birçok Hristiyanı Balkanlara göç ettirmiştir. Birinci Bulgar Devleti'ne karşı çok saldırgan askeri seferler düzenlenleyerek sınırlarını genişletmeyi hedeflemiştir. V. Konstantinos'un imparatorluk dönemi, Bizans askeri stratejisinin savunucu faaliyetlerden saldırıcı harekatlara yönelmesi ile tanımlanabilir. İkinci Putkırıcı İkonoklast İmparatordur. (Ölüm 775)

IV. Leon

Üçüncü Putkırıcı İkonoklast İmparatordur. Annesi bir Hazar prensesi olan Çiçek'tir. Babası V. Konstantin'in diğer karısı Eudokia'nın oğlu olan yarı kardeşi Nikiforos ve diğer yarı kardeşlerinin isyanları ile uğraşmak zorunda kalmıştır. Abbasi halifesi Mehdi ile olan savaşlarda Bizans orduları Suriye içlerine kadar hücumlarda bulunmuş, Abbasi ordularının hücumları da Anadolu içerilerine girmiştir. 780 yılında ölmeden hemen önce Bulgar kralı Kardam'a yönelik bir askeri sefer hazırlığı içindeydi.

VI. Konstantinos

Babasının ölümü üzerine tahta çıktığı zaman yaşı küçük olup annesi taht naipliği yapmaya başlamıştır. 782'de Frankların imparatoru Şarlman'ın kızı olan Rotrude ile nişanlanmıştır ama 788'de bu nişan bozulmuştur. İkonlara tapmanın uygun olacağına karar veren İkinci İznik Konsili dinsel hükümlerine imzasını koymuştur. Ama bu daha çok kendisinin değil annesinin dinsel inançlarına uygun olduğu bilinmekteydi. 790'da tam imparatorluk yetkilerini yüklenmiştir. İktidar döneminde hem Putsever hem de Putkırıcı kliklerini kendine düşman yapmıştır. Birinci karısı olan Maria'dan ayrılıp sevgilisi Theodote ile evlenmesi, Kilise çevrelerince zina olarak görülüp büyük itirazlara yol açmış ve bu anlaşmazlıklara Moechia Uyuşmazlığı adı verilmiştir. 797'de annesi tarafından tahtından indirilmiş ve gözleri kör edilmiştir.

İrini

Atinalı Sarantapechos sülalesinin bir mensubudur. IV. Leon'un karısı, VI. Konstantin'in annesidir. 780'den 790'a kadar taht naibi olmuş ve sonra da yürütme yetkilerinin bazılarını elinde tutmuştur. Çok ateşli Putsever İkonodul olup İkinci İznik Konsili ve kararlarından şahsen sorumludur. 797'de oğlunu tahttan indirmiş ve onun yerine tahta geçmiştir. 800'de Şarlman'ın Roma'da Papa tarafından Roma İmparatoru olarak taç giydirilmesine şiddetle itiraz etmiştir. 802'de bir soylular komplosu sonucu tahttan indirilmiş, Midilli adasına sürgüne yollanmış ve bir yıl sonra orada ölmüştür.

I. Nikiforos

Asiller ve hadım saray bürokratları ile birlikte bir komployla İmporatoriçe İrini'yi tahttan indirmiştir. Balkanlarda yeni themalar kurarak Anadolu'dan getirilen muhacirleri bu yeni themalara yerleştirmiştir. Şarlman ile bir barış antlaşması, Pax Nicephori imzalamıştır. Ama bununla Venetia bölgesinin kime bağlı olacağı sorunu üzerindeki anlaşmazlıklar çözülememiştir. İmparatoriçe İrini döneminde yapılan anlaşmaya göre Bizans'ın Harun Reşit'e vermesi gereken yıllık haracı, önce ödemeyi reddetmiştir. Fakat yapılan savaşta yenilgiye uğrayınca daha büyük bir miktarı yıllık haraç olarak ödemek zorunda kalmıştır. Bulgar Hanı Krum üzerine bir askeri sefere çıkmıştır. Bulgarlar ile yapılan Pliska Muharebesi'ni 811'de kaybederek ordusunun büyük bir kısmı ile birlikte öldürülmüştür. Bulgar Hanı Krum, I. Nikiforos'un kafatasından bir içki kadehi yaptırmıştır.

I. Mihail

Tahta çıkmadan önce saray nazırı olan I. Nikiforos'un kızı Prokopia ile evlenmiştir. Çok tutkulu bir putsevici olarak putkırıcılara baskı ve eziyet yapmıştır. Çok tanınmış ve sonradan Ortodoks Kilisesi tarafından aziz yapılmış olan Studios Manastırı Başrahibi Studioslu Theodore'un hamiliğini yapmıştır. Papa tarafından Roma imparatoru olarak taç giydirilen Şarlman'ı Basileus olarak kabul etmiş ancak Roma İmparatoru olduğunu reddetmekte devam etmiştir. Bulgar Hanı Krum'la savaşa devam etmiş ve yaptığı savaşların hepsini kaybetmiştir. V. Leon lehine tahtından feragat etmiştir. 844'da vefat edene kadar hayatını bir manastırda keşiş olarak geçirmiştir. Taht iddialarının olmaması için oğulları hadım edilmiştir. Sonradan oğullarından Konstantinopolis Patriği I. İgnatios, Ortodoks Hristiyan Kilisesi Patriği olmuştur. 

V. Leon

Abbasilere karşı savaşlarda komuta gücünü göstermiştir. Fakat Versinikia Muharebesi'nde Bulgar Hanı Krum karşısında harp meydanından kaçmıştır. I. Mihail onun lehine İmparatorluk tahtından ayrılmıştır. Krum'a karşı savaşlar devam etmiş ve Bulgarlar Hadrianapolis ve Arkadiapolis şehirlerini ele geçirmişlerdir. 814'te Bulgar Hanı Krum ölmüş ve halefi Bulgar Omurtag Han V. Leon tarafından savaşta yenilgiye uğratılmıştır. İki devlet uzun yıllar süren bir barış anlaşması imzalamışlardır. Putkırıcı İkonoklast İmparatorlar'ın 4.'südür. 820'de Noel ayini için geldiği Ayasofya'da suikasta maruz kalmıştır. Kiliseye silahsız girmiş, kendisine komplo düzenlediğini öğrenip hapsettirdiği II. Mihail'in kilise korosuna karışan taraftarları tarafından öldürülmüştür. Oğulları hadım edildikleri için varisi olamamışlardır.

II. Mihail

Beşinci Putkırıcı İmparator'dur, kendi gibi yüksek bir asker ve en yakın arkadaşı V. Leon ile ilk eşinden dolayı bacanaktır. Taşralıydı ve iyi bir eğitim almamıştı. Bazı sözcükleri ancak birkaç tekrarda söyleyebildiği için kekeme lakabıyla anıldı. Siyasi alayların hedefi olmakla beraber Bizanslı halk kanla başa geldiği için ondan korkmaktaydı. II. Mihail, imparatorluk istikrarı ve kendi hanedanının devamı için 821 senesinde 17 yaşındaki oğlu Theofilos'u ortak imparator yaptı. Aynı yıl eski arkadaşlarından Slav Thomas isyan çıkardı. Anadolu'da bulunan themaların çoğunun ve Bizans donanmasının büyük bir kısmının desteğiyle Konstantinopolis'i kuşattı. Halk direndi, Mihail destekçileri Slav Thomas'ın filosunu alt etti. Bulgar Çar'ı Omurtag Han, resmi yardım talepleri kabul edilmesede, ganimet alma amacıyla 823'te isyancı orduyu yendi. Devam eden savaşlarda II. Mihail galip geldi, suçlular cezalandırıldı. Slav Thomas isyanı 1000 yıllık Bizans tarihinin en büyük ve en yaygın isyanıdır. 824'te Girit, 827'de Sicilya adaları Arapların eline geçti. İmparatorun VI. Konstantin'in kızı, rahibe Efrosini ile evlenmesi hoş karşılanmadı. (Ölüm 829)

Theofilos

Altıncı ve son Putkırıcı İmparator'dur. Başta askeri olmak üzere çok iyi bir eğitim almıştır. Tahta geçtikten sonra V. Leon'a karşı babasıyla birlikte komplo düzenleyenleri tutuklatıp idam ettirdi. Bu değişik adalet tutumuna rağmen, Theofilos'un İmparator olarak yargıladığı davalarda adil bir hakim olduğu ünü ölümünden çok sonra da devam etmiştir. Saltanatında, imparatorluğun batısında ve doğusunda Abbasiler'le savaştı. 837'de Güneydoğu Anadolu ve Suriye'de halifenin doğum yerindeki kaleyi alarak kazandığı zafer sonrası Konstantinopolis'e döndü. Artık nadir görülen, antik Roma zamanı gibi çok şaşaalı bir "Zafer Alayı" ile şehre girdi. Buna karşılık Abbasi halifesi Mutasım, 838'de büyük bir ordu toplayıp Anadolu'ya hücum etti ve muharebelerde başarılı oldu. Theofilos'un hanedanının anayurdu, Bizans'ın ikinci büyük şehri ve çok önemli kalesi olan Amorium'u aldı. Hükümdar yapılan barış anlaşmalarında, tazminat ve değerli hediyeler ile Bizans'ın zenginliğini Abbasilere açıkça gösterdi. Amorion'un 42 Şehidi olayı, Bizanslılar ve Theofilos açısından oldukça yıkıcı bir etki yarattı. Sağlığı bozulunca 842'de vefat etti.

III. Mihail

Babası öldüğünde daha 2 yaşındaydı. İmparatorluk annesi Theodora ve yüksek bürokrat Theoktistos naipliğinde idare edildi. Annesi şiddetli bir putsever olarak bilinmekteydi. Bu dini karşıtlık üzerine 843'te, Konstantinopolis'te yapılan Ekümenik Konsey'e katılan taşra Ortodoks Kilisesi üyelerinin çoğu putseverlik taraftarıydı. 767'de Yedinci Ekümenik Konseyi'nden 76 yıl sonra, Ayasofya'da toplanan bu Ekumenik Konsey'de putsevenler lehine kararlar geri getirildi. Bundan sonra putkıran yaklaşımlı herhangi bir imparator Bizans tahtına geçmedi. Bu naiplik çağının en utanılacak olayı, Ortodoks Hristiyanlar tarafından aforoz edilen, 200 yıldır Bizans sınırlarında yaşayan "Paulusçuluk" mezhebi mensuplarının öldürülmeleridir. 856'da III. Mihail imparatorluk yetkilerini eline aldı. Diğer naipleri yetkilerinden uzaklaştırıp dayısını imparatorluğun ikinci adamı yaptı. Araplarla çeşitli savaşlar yapıldı. Metresiyle skandalsız bir ilişki yaşaması için kendisine yardım eden arkadaşı Basileios'un, imparator üzerinde büyük bir etkisi olmaya başladı. Basil, Mihail'in dayısını öldürüp kendini ortak imparator yaptırdı. III. Mihail, imparatorluğu mali açıdan çok güçlü hale getirmişti. Devlet gelirleri 850'de 3.3 milyon Bizans altına çıkmıştı. 867'de yaptığı suikastle Mihail'i öldüren taşralı köylü çocuğu Basileous tahtı ele geçirdi.

I. Basileios Makedonyalı

Basilieous'un ilgisi atlara, güçlü fiziği ile güreşe ve servetli yaşlı kadınlara dönüktü. Her rakibini yenmekle ünlenen bir Bulgar şampiyon güreşçiyi yenmesi sonucu, bu müsabakayı seyreden imparator III. Mihail'in gözüne girmiştir. Rezil rüsva yaşamı ve etrafına topladığı serserilerle devamlı sefa alemleri yapmasıyla, "Sarhoş" lakabı takılan III. Mihail, Basilieos'u kendine yakın arkadaş yaptı. Ona şahsi koruyucusu olarak görev vermiş ve devamlı imparatorun yanında bulunan Basilieos, ilgisini siyasete yöneltmiştir. Çocuğu olmayan ve mutsuz bir evliği olan Mihail, gözde cariyesiyle ilişki yaşamaktadır. Bunun skandal yaratmaması için Basil, İmparatorun metresi ile sahte bir evlilik yapmıştır. İmparator Mihail ile metresi Eudokia İngerina arasındaki ilişki devam etmiştir. Gelişen entrikalar sonucu günden güne gücü eline geçiren I. Basileios tahtı gasp etmiştir. Döneminde I. Justinianus döneminden sonra ilk kez Bizans-Roma kanunları yeniden sistematik olarak toplanıp birleştirilmiştir. Konstantinopolis'in imarına önem verilmiş, birçok restore yapılıp ve yeni mimari eserler inşa ettirilmiştir. Fakat İstanbul'da Basileios dönemi eserlerinden hiçbir iz günümüze kalmamıştır. I. Basileios, damadı general Kristof komutasında bir Bizans ordusunu, sürekli sıkıntı yaratan Paulusçular üzerine sevketti. Bu ordu 872'de Paulusçuların lideri Chrysoceres'i öldürdü. İtalya ve Akdenizde birkaç başarıyla devlete güç kattı. 886'da bir sürek avında hayata gözlerini kapamıştır. 

VI. Leon Bilge ve Aleksandros

Çok iyi eğitimli ve de bir düşünür olduğundan "Bilge" ya da "Filozof" lakapları almıştır. Önceki imparator I. Basileios Makedonyalı zamanında başlayan "Makedon Rönesansı" adı verilen kültürel yenileşme süreci, onun döneminde de katkısıyla devam etti. İmparatorluk Balkanlarda Bulgarlara karşı, Sicilya ve Ege Denizinde Arap donanmalarına karşı birkaç büyük yenilgiye uğradı. Erkek çocuğu olmadığı için 4. kere evlenmesine Ortodoks kilisesi ve devletin ileri gelenleri karşı çıktı. 905'te veliaht Konstantin'i doğuran Zoe Karbonopsina imparatoriçe oldu. Bizans İmparatoru VI. Leon 912'de öldü. Tahta çıkan Aleksandros ağabeyi Bilge Leo'nun danışmanlarını ve görev verdiği yüksek memurları uzaklaştırdı, uyguladığı politikaları ret etti. Bastırdığı sikkelerde otokrator ünvanını kullanan ilk Bizans İmparatoru'dur. Doğu'da Abbasi halifesi Muktadir ordularıyla savaş yaptı. Bulgarlara geleneksel olan verilen taht ikramiyesini ödemediği için Kral I. Simeon'un ordularıyla savaşa girişti. Bir polo maçından sonra ölmesiyle, ağabeyinin ölüm döşeğinde onun hükümdarlığının sadece 13 ay olacağına ait kehaneti gerçekleşti.  

VII. Konstantinos Porfirogennetos

Takma adı "Mor Oda'da Doğan" demektir. Yaşı küçük olduğu için naipliğini 919'a kadar annesi Zoe, 945'e kadar kayınbabası Romanos Lekapenos yapmıştır. Ayrıca amcası Aleksandros ölüm döşeğinde, Konstantin için yedi kişilik bir naip konseyi atamıştır. Askeri konularda pek başarılı olmamasına karşın, bilim ve sanata verdiği destek ve bizzat yarattığı eserlerle, Bizans kültür yaşamına yaptığı önemli katkılarla tanınmıştır. Yazdığı kitaplar Bizans İmparatorluğu ve komşularıyla ilgili en iyi kaynaklar arasındadır. I. Romanos 944'de oğulları tarafından tahttan indirildi ve keşiş olarak sürüldü. 945'te kayınbiraderlerini devirerek tek imparator olan VII. Konstantinos, yürütme yetkisini hiç kullanmamıştır. Yazarlar ve alimler, ressamlar ve sanatkarların cömert bir koruyucusu, tutkulu bir kolleksiyoncuydu. 947'de VII. Konstantinos, tazminat ödenmeksizin tüm köylü topraklarının ivedi sahiplerine iade edilmesi emri vermiştir. Yetenekli, dürüst, çalışkan bir lider ve insan sarrafıydı. Askeri, donanma, kilise, sivil ve akademik atamaları hem yaratıcı hem de başarılıydı. Yüksek öğretimin gelişmesi için çok şey yapmıştır, adalet yönetimine ve tarihsel çalışmalara özel bir ilgi göstermiştir. Konstantinopolis'te Kasım 959 tarihinde öldü ve yerine oğlu II. Romanos geçti. Oğlu ve gelini Theofano tarafından zehirlendiği söylentileri yayılmıştır. 

Bizans İmparatorları (518-717)

 I. Justinus 

Okuma yazma bilmeyen bir İlirya'lı köylüdür. Şehir Muhafızları askeri birliği içinde yükselmiş ve bu birliğin komutanı olmuştur. I. Anastasius'un ölümü üzerine ve cömertce verdiği rüşvetler dolayısıyla İmparatorluk tahtını eline geçirmeyi başarmıştır. Karısı sonradan imparatoriçe olan Euphemia'dır. Varisi ve yiğeni I. Justinianus'un, 1000 yıllık Bizans tarihinin en büyük Bizans İmparatoru olduğu kabul edilir. Hükümdarlığı döneminin en önemli olayları Ostrogotlar ve İranlı Sasaniler ile yapılan devamlı çatışmalardır. 

I. Justinianus

Tam ve özgün adıyla Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus ya da Türkçe kaynaklarda geçen adıyla Jüstinyen, 527-565 yılları arasında Doğu Roma İmparatorluğu'na hükmetmiştir. Orduda rütbesi yükselen amcası tarafından evlatlık alınarak Konstantinopolis'e getirilmiştir. Burada çok iyi bir eğitimden geçmiştir. 525'te çok kurnaz ve üstün yetenekli bir Demimod olan Theodora ile evlenmiş ve karısı hayatta bulunduğu sürece, tahtın arkasında bulunan güç olarak hareket etmiştir. Justinianus İtalya, Adriyatik Denizi kıyıları, Kuzey Afrika ve İspanya'da büyük bölgeleri tekrar İmparatorluk idaresine aldığı için çok kere "En son Romalı" imparator olarak da anılmaktadır. Ancak bu tekrar zapt etme süreci içinde idaresi altına giren bölgelerde büyük maddi hasarlara sebep olmuştur. 532'de Konstantinopolis Ortodoks Patriklik basilikası olarak Ayasofya'nın yapılmasını emretmiştir. Bu yenilenme süreci, Avrupa'nın büyük bir kısmı için Justinianus Veba Salgını adında büyük bir veba salgınının yayılmasına, İmparatorluk nüfusunun çok büyük bir oranının ölmesi ve hayatta kalanların maddi güçlerini yitirmeleriyle son bulmuştur. I. Justinianus'un bir diğer ölmez eseri Roma hukukunu bir araya toplayan ve bundan sonra yüzyıllarca Avrupa hukukuna temel olan "Corpus Juris Civilis" adlı hazırlattığı kodekstir. I. Justinianus'un her ne kadar batının büyük bir kısmında Bizans idaresinin tekrar yenilenmesi ve Roma hukukunun temel eserinin sağlanması için övülmesi gerekmekteyse de halefi olan II. Justinus'a çok kötü bir miras bıraktığı unutulmamalıdır. Genişleme nedeniyle İmparatorluk kaynakları çok büyük alanlara aşırı olarak yayılmış, ordunun gücü aynı oranda gelişmediği için zayıflamış ve imparatorluk ekonomisi sıkıntıya girmiştir.

II. Justinus

I. Justinianus'un kız kardeşi Vigilantia'nın oğludur, dayısının ölümü ile onun varisi olarak İmparatorluk tahtına geçmiştir. 568'de İtalya, barbar bir kavim olan Lombardlar tarafından baştan başa işgal edilmiştir. Suriye, İranlı Sasanilerin eline geçmiştir. Avarlara haraç vermeyi kabul etmediği için onlar üzerine çok yorucu ve masraflı bir sürü askeri sefer yapmış ve bunlardan hiçbirinden kesin sonuç alınamamıştır. Sonunda İmparatorluk görevlerinin yarattığı stres kendini o kadar fazla bunaltmıştır ki arkadaşı general Tiberius'u ortak imparator olarak atamıştır ve en sonunda aklını kaybetmiştir. I. Justinianus'un parlak saltanatıyla karşılaştırınca II. Justinus pek iç karartıcı bir halef olarak görülür. (Ölüm 578) 

II. Tiberius

İmparator stresten aklını kaybetmek üzeredir. 574'te İmparatoriçe Sophia'nın tavsiyesiyle II. Tiberius, ortak imparator olarak atanmıştır. II. Justinus'un ölümüne kadar esasen imparatorluk görevleri Sophia ve Tiberius tarafından yürütülmüştür. Ermenistan'da Sasani'leri yenilgiye uğratmıştır. İspanya ve Kuzey Afrika'da Doğu Roma idaresinde bulunan bölgelerin korunmasını sağlamıştır. Balkanlarda ise İslav kavimlerinin devamlı hücumlarını ve talanlarını önlemekte başarısız kalmıştır. 582'de hastalandığı zaman damadı Mauricius'u varisi olarak ilan etmiştir. Bundan hemen sonra ölmesi şüpheli görülmüş ve zehirlendiği söylentileri ortalığa yayılmıştır.

Mauricius

Bizans İmparatorluğu'nun üstün başarılı generallerinin başında gelir. 581'de İranli Sasani'leri büyük bir yenilgiye uğratmıştır. 582'de II. Tiberius'un kızı olan Konstantina ile evlenmiş ve aynı yıl II. Tiberius'un ölümü ile İmparator olmuştur. Sasanilere karşı olan savaşları 591'e kadar devam ettirmiş ve o tarihte Sasani tahtına Bizans'ta sürgünde bulunan II. Hüsrev'in geçmesini sağlayarak Sasani'lerle barış anlaşması imzalanmıştır. Balkanlarda Avar ve İslav kavimlere karşı askeri seferler yapmış ve bu istilacılara karşı başarılı sonuçlar elde etmiştir. İtalya'da ve Kuzey Afrika'da, sivil ve askeri idareyi birleştiren olağanüstü otonom valilik şeklinde Eksarhlık idareleri kurmuştur. Böylelikle bu yerlerde Bizans idaresinin daha etkili bir biçimde bölgeleri korumasına imkan sağlamıştır. İmparatorluk dönemi, Doğu Roma gücünün en son parlaklık gösterdiği dönem olmuştur. Fakat aynı zamanda hem Doğu Roma İmparatorluğu hem de Sasani İran zayıflama emareleri göstermeye başlamıştır. 602'de Phocas tarafından idam ettirilmiştir.

Phocas

Roma ordusunda düşük rütbeli bir subaydır. İmparator Mauricius yorgun olan ordunun Tuna'nın Roma'ya ait olmayan ve korunmayan tarafında kışı geçirmesini emretmiş ve bir kış seferini planlamıştır. Phocas ordunun Mauricius aleyhine isyana geçmesine elebaşılık etmiştir. Bu isyan üzerine Mauricius İmparatorluk tahtından çekilmiş ve Phocas kendini İmparator seçtirmiştir. İlk icraatı eski imparatoru ve çocuklarını idam ettirmek olmuştur. Başlangıçta vergileri indirdiği ve bir sıra reform uyguladığı için halk tarafından tutulmuştur. 

Fakat saltanatı sırasında doğuda geleneksel Roma sınırları gerilemeye başlamış, Sasani'ler Bizans'ın doğu sınır eyaletlerinde isyanlara destek vererek Roma aleyhine batıya doğru sınırlarını genişletmeye başlamışlardır. Sonunda Phocas otoritesini kaybetmiş, Herakleios kendini Roma İmparatoru olarak ilan etmiş ve 610'da onu idam ettirmiştir.

Herakleios

İmparatorluğa Phocas'a karşı hazırladığı başarılı isyandan sonra geçmiştir. Roma ordusunda kilit rolü olan Yaşlı Herakleios'un oğlu olduğu söylenir. Sasani'ler ve Avar'larla yaptığı uzun savaşlardan rakiplerini zayıflatarak galip çıkmıştır. Ama imparatorluk döneminin sonunda Suriye, Filistin ve Mısır'ın yeni ortaya çıkan İslam Halifeleri tarafından zaptedilmelerini önleyememiştir. İmparatorluk arazisini korumak için Thema adı verilen yöresel idare sistemini organize eden imparatordur. İmparatorluğun resmi dilinin Latince'den Eski Yunanca'ya çevrilmesi onun saltanatına rastlar. İmparatorluk resmen Roma adını taşımayı sürdürdü ancak artık Rum biçiminde de söylenen bu ad her şeyden önce Yunan anlamına gelecekti. Yiğeni Martina ile evlenmesi hem halk hem de Hristiyan kilisesi tarafından hoş karşılanmadı. İmparatorluğun ortak imparator olarak iki oğlu III. Konstantinos ve Heraklonas tarafından idare edilmesini vasiyet etmiştir. (Ölüm 641)

III. Konstantinos ve Heraklonas

Konstantin 613'de babası tarafından ortak İmparator olarak atanmıştır ama tam yetkilerle imparatorluk görevi ancak babasının ölümünden sonra eline geçmiştir. Tahta geçişinden hemen sonra mayıs 641'de ölmüştür. İmparator olarak başardığı tek önemli iş oğlu olan II. Konstans'ın imparatorluk haklarının korunmasını orduya rüşvet vererek sağlaması olmuştur. Üvey annesi olan Martina'nın III. Konstantin'i zehirlediği söylenir. Heraklonas 638'de babası tarafından ortak imparator olarak atanmış, kardeşinin ölümüyle kısa süre için tek İmparator olmuştur. Bir ordu isyanını bastırmak için yiğeni II. Konstans'ı ortak imparator atamıştır. Ancak Konstantinopolis halkı, annesi Martina ile birlikte kardeşini indirdiklerine inanmakta ve kendisine güvenmemekteydi. Eylül 641'de Senato kendisini ve annesini görevlerinden atmış, her ikisine de dinsel törenle ağır cezalar uygulanmasına karar vermiştir. Heraklonas'ın burnu, Martina'nın dili kesilmiş ve her ikisi de Rodos adasına sürgün edilmişlerdir.

II. Konstans

Bir askeri isyanı bastırmak için amcası tarafından ortak imparator olarak atansada, Heraklonas imparatorluk tahtından indirilene kadar isyan devam etmiştir. Bundan sonra II. Konstans tek imparator olarak tahtta kalmıştır. Saltanatı sırasında Mısır tümüyle Arapların eline geçmiş, Kartaca ise geçici bir zaman için kaybedilmiştir. Balkanlar'da İmparatorluk sınırlarını korumuştur. Kardeşi Theodosius'u idam ettirdikten sonra, Konstantinopolis halkı tarafından en çok nefret edilen kişi olmuştur. Bu nedenle II. Konstans şehri terk edip Sicilya'da Sirakoza kentine gitmiş ve hayatının sonuna kadar orada yaşamıştır. 668'de Sirokoza'yı İmparatorluğun başkenti yapmak istediği söylentileri yayılınca, bir gün hamamda iken bir suikasta maruz kalıp öldürülmüştür. Sarayında bulunan bir soylu olan Mizizios Sicilya'da birkaç ay süren bir askeri imparatorluk idaresi kurmuştur. 

IV. Konstantinos

Babasının katilini takiben İmparator olmuş ve hiçbir hakkı olmadan imparatorluk iddia eden Mizizios'un Sicilya'da çıkarttığı isyanı bastırması gerekmiştir. İmparatorluk döneminde 672 ve 678'de, Konstantinopolis iki defa Arap donanmalarının hücumuna uğramış ve bu düşman donanmaları Rum Ateşi kullanılarak geri püskürtülmüşlerdir. Ancak Symrna ve Cyzicus gibi bazı sahil şehirleri Arapların işgaline uğramışlardır. Bu durumdan faydalanan Bulgarlar Meosia'da bir devlet kurmayı başarmışlar ve IV. Konstantinos bu yeni devlete haraç vermek zorunda kalmıştır. Döneminde toplanan 3. Konstantinopolis Konsili - 6. Ekümenik Konsil kararları ile Hristiyan kilise hierarşisi resmen monetelitizm doktirini kınamış ve yasaklamıştır. (Ölüm 685)

II. Justinianos

Jüstinyen Roma Konsülü ünvanını İmparator ünvanı ile birleştirmiş ve bu ünvanı alan son Bizans imparatoru olmuştur. Emevi halifeliğine verilen yıllık haracı artırarak Kıbrıs'ta bir Arap halifeliği ile Bizans devleti kondomininyum'u idaresi başlamıştır. Makedonya bölgesindeki İslav kabilelerin isyanlarını bastırıp kabile mensuplarını Anadoluya yerleştirmiştir. Emevilere karşı tekrar bir savaş başlatıp, onların işgali altında bulunan Ermenistan'ı kaybetmelerine neden olmuştur. Kafkaslardaki Roma İberyası eyaletlerinden gelen gelirler iki devlet arasında (Ermenistan ile Bizans) bölüştürülmeye başlanmıştır. Bundan kısa bir zaman sonra 695'te tahtından indirilmiştir. Leontios burnunu ve dilinin bir kısmını kestirdi, bu halde Jüstinyen'in tekrar tahta geçemeyeceğini sanmaktaydı.

Leontios ve III. Tiberius

Leontios, İsauriya asıllı ve Strategos rütbesinde bir idarecidir. Heladik Theması'nın ordusunu II. Justinianos'ı tahtından indirmek için kullanmıştır. Kartaca şehrini Emevi halifesi Abdülmelik'e terk etmiştir. Şehrin idaresi kısa bir süre sonra tekrar ele geçirildiyse de 698'deki Kartaca Savaşı'nı kazanan Emeviler, Bizans'ın Kartaca Afrika Eksarhlığı'na son vermişlerdir. Savaşı kaybetmiş olan Bizans donanması ve sefer ordusunun kalanları Leontios aleyhine isyan çıkartıp onu tahtından indirmişlerdir. Bu isyanın elebaşısı olan Tiberius, Alman asıllı bir donanma subayıydı. Abdülmelik ile savaş her iki tarafın da bazen başarılar, bazen kayıplar vermeleri ile sonuçsuz olarak devam etmiştir. 706'da Bulgar kralının desteğini kazanmış olan II. Jüstinyen tahtı tekrar ele geçirmiş ve kısa bir süre sonra gaspçı hükümdarlar Leontios ile Tiberius'u birlikte idam ettirmiştir. 

II. Justinianos

Gaspçılara taç giydiren Konstantinopolis Patriği I. Kallikanos'un gözlerine mil çektirip, sürgün etmiştir. İmparatorluk tahtını yeniden Bulgar kralı Tervel'in askeri desteği ile eline geçirmiştir. Tervel'e yardımından dolayı Balkanlarda bulunan bazı bölgeleri vermiştir. 708'de ise Tervel'e bir askeri seferle hücum ederek bu elinden çıkardığı bölgeleri geri almaya girişmişse de sefer başarısız kalmış ve yeni bir barış düzenlenmiştir. Emeviler Kilikya'yı ellerine geçirmişler ta Kapadokya'ya kadar sızan akınlar yapmışlardır. 710'da Konstantinopolis'e ziyarete gelen Papa Konstantin'den sonra 1967 yılına kadar hiçbir Papa İstanbul'a gelmemiştir.  Justinianos'un idaresi gittikçe zorba ve zalim bir hal almıştı. IV. Konstantinos'un birkaç yıl sürgün olarak kalmış olduğu Cherson şehrine çok ağır cezalar uygulamaya başlamış, Cherson'da bulunan askeri birlikler bu nedenle isyan etmişlerdir. II. Justinianos 711'de isyanı bastırmak için kendi birlikleri ile isyancılar üzerine hücum etmiş fakat kendisi isyancıların eline esir düşmüş ve onlar tarafından hemen idam edilmiştir. 

Filippikos ve II. Anastasios

Filippikos, II. Jüstinyen'e karşı Cherson Thema'lı askerlerin çıkardıkları isyanın elebaşısı olmuştur. 3. Konstantinopolis Konsili'nin kabul ettiği kilise kanunlarını iptal etmiştir. Hem Bulgar Kralı Tervel hem de Emevi Halifesi I. Velid karşısında askeri yenilgilere uğramıştır. Trakya Opsidian Theması askerleri tarafından bir isyan sonunda tahtını kaybetmiştir. 713'de tahttan indirildikten sonra gözleri kör edilmiştir. II. Anastasios, 3. Konstantinopolis Konsili'nin kabul etmiş olduğu kilise kanunlarını tekrar geri getirmiştir. Orduya disiplin uygulama girişiminde bulunmuş ve daha önceki ordu isyanlarını çıkartan subayları idam ettirmiştir. Bu sefer tekrar Trakya Opsidikan Theması askerleri isyan etmiş ve 715'de onu tahttan indirmişlerdir. Bir zamanlar keşiş olarak Selanik'te bir manastıra çekilmiştir. 718'de Leo aleyhine Bulgarlar tarafından desteklenen bir isyana liderlik etmiştir. III. Leon taraftarı askerler tarafından yakalanmış ve idam edilmiştir.

III. Theodosius

II. Tiberius'un bir akrabası olması mümkün olabilir. Mayıs ile Kasım 715'te başkent Konstantinopolis'i kuşatmış ve şehre girdikten sonra II. Anastasios'u tahttan indirmiştir. İmparatorluk döneminde devamlı olarak Emevi tehditleri altında kalmıştır. Bulgar Kralı Kormesiy ile askeri ittifak kurmak amacıyla bir barış anlaşması imzalamıştır. Anatolik Theması valisi general Leo ve Ermeni Theması valisi general Artabasdos'un birlikte başkaldırmaları sonucu 717'de tahttan indirilmiştir. Yine kendi adını taşıyan oğlu isyancılar tarafından esir alınınca tahtından feragat etmiştir. Baba ve oğul keşiş olarak bir manastıra girmişlerdir. İkiliden biri 729-754 yıllarında Efes Başpiskoposluğu yapmıştır.

Bizans İmparatorluğu (306-518)

Büyük Konstantin

272 yılında doğmuştur annesi Helena'dır. Babası Konstantius Chlorus'un ölümü üzerine Eboracam şehrinde kendinin "Augustus" olduğunu ilan etmiştir. 57.Roma İmparatoru, Konstantinopolis kentinin ve Doğu Roma İmparatorluğu'nun (Bizans) kurucusudur. Uzun süren bir iç savaş sonucunda tek başına hükümdar olmuştur. Hristiyanlığı kabul eden ilk Roma imparatorudur. Bizantion'u baştan aşağı imar ettirip şehri başkent yapmıştır. Çok sayıda dini bina, yeni yol, su kemeri, surlar ve kuleler inşa ettirmiştir. I. Konstantin'in ölümünden (337) sonra Konstantinopolis adını alan şehir, Roma, Bizans ve Osmanlı'ya yaklaşık 16 asır başkent olmuştur. Dönemi boyunca hem Roma'nın çok tanrılı inanç sistemine hem de yeni Hristiyan dinine saygı gösteren I. Konstantin, sikkelerinde Apollon gibi Roma tanrılarına yer vermekten hatta kimi zaman kendisini "Güneş Tanrısı" Sol Invictus şeklinde resmetmekten kaçınmamıştır. Ölmeden önce ülkeyi üç oğlu arasında bölüştürmüştür. 

II. Constantius

Mirasla İmparatorluğun en doğusunun hükümdarlığını almış, diğer iki parçasını idare eden iki kardeşi ölünce tek Roma İmparatoru olmuştur. Babasının ölümü üzerine yakın aile mensuplarını öldürtmüş ve rakip olabilecek diğer aile üyelerini alt etmek için çaba göstermiştir. II. Constantius'un hayatta kalan son kuzeni Julianus, Galya'da ordu tarafından imparator ilan edilmiştir. Onun üzerine yaptığı askeri seferde, ateşli bir hastalıktan ölmüştür. (361)

Julianus

Anne ve babasının ölmesi ile yetim kalmış ve İmparator Constantius tarafından evlatlık olarak yetiştirilmiştir. Sezar ünvanı ile Galya'ya gönderilmiş, burayı iç isyan ve dış hücumlardan koruyarak iyi idare etmiştir. Sonunda imparatora başkaldırmış, ordusu tarafından Augustus ilan edilmiş ve İtalya'nın kontrolünü eline geçirmiştir. II. Constantius'un beklenmedik ölümü üzerine tüm İmparatorluk eline geçmiştir. İran Sasanilerine karşı bir savaşta aldığı yaralar nedeniyle 363'te ölmüştür. Hristiyanlığı bırakıp tekrar Roma putperestliğini ve tanrılarını kabul etmesi dolayısıyla Hristiyanlar tarafından Dönme Julianus denmiş ve eleştirilmiştir. Jovian, Julianus'un vasiyetsiz ölmesi üzerine ordusu tarafından seçilmiş pek önemi olmayan biridir. Muhtemelen ayağını kaydırdılar ki kısa zamanda hayatını kaybetmiştir. (364) 

I. Valentinianus ve Valens

Tahta çıkmasından sonra hemen kardeşi Valens'i ortak imparator olarak ilan etmiş ve Roma İmparatorluğu'nu aralarında ikiye bölmüşlerdir. Ondan sonra Valentinianus yalnız Batı Roma'da saltanat sürmüştür. İmparatorluğu sırasında Roma ülkesi defalarca Barbar kavimler tarafından hücuma ve talana uğramıştır. Kuadi kavminin Roma topraklarını işgal etmesine kızgınlığı, ölümüne yol açan beyin kanaması geçirmesine neden olmuştur. (375) En son gerçek Romalı olarak adlandırılmıştır. Kardeşi I. Valentinianus tarafından Doğu İmparatorluğu'nun idaresi için seçilmiştir. Saltanat döneminde pek etkisiz kalmıştır. Hatta Procopius adlı bir isyancının kendini imparator ilan etmesiyle tahtını bırakıp intihar etmeye kalkmıştır. Romalılar için tam bir felaket olan 378 yılındaki Hadrianapolis (Edirne) Muharebesi'nde öldürülmüş ve orduları Got kavmi istilacıları tarafından imha edilmiştir. 

Gratianus, I. Theodosius ve Arcadius

Valens'in ölümü üzerine Doğu İmparatorluğu kendine miras kalmıştır. Ertesi yıl generallerinden biri olan Theodosius'u Doğu İmparatoru yapmıştır. 375-383 yılları arasında II. Valentianus'la ortak imparator olarak Batı İmparatorluğu yapmıştır. Magus Maksimus isyanı sırasında bir suikasta maruz kalıp öldürülmüştür. I. Theodosius, Hadrianapolis Muharebesi felaketinin etkileriyle uğraşacak sadık bir müttefik isteyen Gratianus tarafından Doğu İmparatoru olarak atanmıştır. Barbar asıllı paralı askerleri Roma ordusuna alarak Doğu ordularını yenilemiştir. Gratianus ve II. Valentinianus'un ölmeleri üzerine Batı İmparatorluğunu da üzerine almıştır. De facto olarak tüm Roma İmparatorluğunu idare eden son İmparator olmuştur. Hristiyanlığı Roma İmparatorluğu'nun resmi dini olarak kabul etmiştir. (Ölüm  395) Arcadius Karısı Aelia Eudoksia ile yüksek devlet memurlarının elinde kukla olan zayıf bir İmparatordur. Batı İmparatoru olan Honorius'un erkek kardeşidir. Döneminde Got isyanları ve Got kökenli komutan Gainas'ın entrikalarıyla uğraştı. (Ölüm  408) 

II. Theodosius

Kız kardeşi Pulcheria'nin etkisi altında kalmıştır. 414'te Pulcheria kendisini "Augusta" olarak ilan etmiştir. Kız kardeşinin koyu Hristiyan inancı yüzünden İmparatorluk içinde yaşayan gayri-Hristiyan ahali devamlı baskı ve eziyet altında kalmışlardır. Saltanat yıllarında Konstantinopolis şehri surlarını geçilmez şekilde yenilenmiş ve bu surlara Theodosius surları adı verilmiştir. 425'te Konstantinopolis'te yeni bir üniversite açmıştır. Yeni bir hukuk ve kanun kodeksi hazırlatmıştır. 450'de ölmüş ve imparatorluğu kız kardeşine miras bırakmıştır. 

Pulcheria

Babası Arcadius'un ölümü üzerine Pulcheria çok büyük siyasi güç kazanmıştır. Barbar asıllı olan Aspar'ın Doğu İmparatorluğu Komutanı olarak atanmasından sorumludur. Aspar bu güçlü görevini sadece kendi menfaatleri için kullanmıştır. Çok koyu bir Hristiyan inancı olduğu için kardeşini Hristiyan değerlere göre İmparatorluk yapmaya zorlamıştır. 441'de saraydan zorla ayrılması gerekince bir manastıra çekilip rahibe olmuştur. Ancak kardeşinin ölümü üzerine tekrar saraya dönüp siyasi gücü eline geçirmiştir. Sonra Marcianus ile evlenmiştir ve bir çift olarak 453'e kadar Doğu İmparatorluğu'nu idare etmişlerdir. Ölümünden sonra Doğu Hristiyan Ortodoks Kilisesi tarafından Azize olduğu ilan edilmiştir. 

Marcianus

Pulcheria'yla evlenmesi üzerine İmparatorluk tahtına yükseltilmiştir. Gerçek siyasi güç olan Aspar tarafından da tutulmuştur. Hükümdarlığı sırasında Doğu İmparatorluğu'nun son 75 yıllık siyasi ve askeri sorunlarını çözmüş ve Hun Kralı Atilla'ya engel olabilmiştir. Fakat Batı İmparatorluğu'nu kendi haline bırakmıştır. 457'de ölmüş, Doğu Hristiyan Ortodoks Kilisesi tarafından Aziz olarak kabul edilmiştir. 

I. Leo

Aspar tarafından bir kukla hükümdar olarak seçilmiştir. Fakat I. Leo buna karşı çıkmış ve Aspar'ın gücünü kırmıştır. Bunun için İsauryalılarla anlaşmış ve onların lideri Tarasicodiska ile kızı Ariadne'yi evlendirmiş. Damadın ismini de bir Romalı ismi olan Zeno olarak değiştirmiştir. Zamanında Kartaca Tunus'taki Vandal Krallığına karşı yapılan başarısız, büyük deniz/kara seferi, ülke için büyük kayıplara neden olmuştur. I. Leo Büyük Teoderik'i sarayında yetiştirmiştir. Konstantinopolis Patriği tarafından taç giydirilen ilk Roma İmparatoru'dur. I. Leo ölürken herkesi şaşırtacak şekilde Bizans tahtını, damadı Zeno'ya değil daha 7 yaşında olan torunu II. Leo'ya bırakmıştı. 474'te tahta çıkan II. Leo, aynı senede söylentilere göre annesi tarafından zehirlenerek öldü ve yerine babası geçti. Zeno bir barbar kavimi asıllı olduğu için, halk tarafından tutulmamıştır. Basiliscus tarafından tahtından indirilmiştir. 

Zeno
Basiliscus I.Leo'nun karısı Verina'nin erkek kardeşidir. Monofizit görüşlü ve yeteneksiz bir komutandı. Taraftarlarının ve Konstantinopolis halkının desteği olmayınca Zeno ile yaptığı savaşı kaybetmiştir. 476 sonlarında hapiste aç bırakılıp açlıktan ölmüştür. Orduyu kendi etrafında toplayan Zeno, elinden alınan İmparatorluk tahtına zorla geçmiştir. Kısa bir zaman sonra, İmparator otoritesi olmayan ve gerçekte Barbarların idaresinde olan Batı Roma'da, Romulus Augustus'u resmen tahtından indirerek güya Roma İmparatorluğunu tekrar birleştirmiştir. Fakat saltanat idaresi çok zayıf kalmıştır, buna rağmen Doğu Roma'yı önceki imparatorların idaresi altındaki durumundan daha güçlü yapmıştır. (Ölüm  491)

Anastasios

İyi bir namı olan bir saray memuru iken I. Leo'nun kızı ve Zeno'nun dul karısı tarafından İmparator seçilmiş ve sonra onunla evlenmiştir. Vergileri indirdiği için önce halk tarafından tutulmuştur. Fakat son yıllarda dinsel Monofizit (İsa'nin tek karakterli oluşu) görüşleri ve aynı inançda olanları kayırması dolayısıyla halkın güvenini kaybetmiştir. Saltanatı sırasında askeri liderlik gösterememiştir. Doğuda İranlı Sasani'ler ile çok yıpratıcı ve hiç kazanç sağlamayan bir savaşın devamına, batı'da ise Balkanların, İslav ve Bulgar kavimleri tarafından talan edilmesine neden olmuştur. (Ölüm  518)

Selçuklu İmparatorluğu

Büyük Selçuklu İmparatorluğu

Selçuk Bey

Selçuklu Devleti’ne adını veren Selçuk Bey, Oğuz Yabguluğu’nda ordu komutanı olan, Demir Yaylı ünvanıyla anılan, Dukak adlı söz sahibi bir beyin oğluydu. Babasının vefatıyla genç yaşta onun yerine Subaşı oldu. Daha sonra Oğuz Yabgusu ile anlaşamayarak Aral Gölü yakınlarındaki Cend şehrine geldi (960). Selçuk Bey, Oğuzların Üçok kolu’nun ‘Kınık’ boyuna mensuptu. Burada kendisi ve ona bağlı Oğuzlar Müslümanlığı kabul ettiler.
     Yüz yaşını aşmış Selçuk Bey, Cend şehrinde 1009 yılında öldü. Beş oğlu vardı. Bunlar Mikail, İsrail Arslan, Musa İnanç, Yusuf Yınal ve Yunus Bey’dir. Mikail’in oğulları Tuğrul ve Çağrı Beyler Büyük Selçuklu Devleti’ni kurmuşlardır. İsrail Arslan Yabgu’nun torunu Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurmuştur. Selçuk Bey’den sonra Oğuzlar’ın başına geçen Arslan Yabgu, Karahanlılar’la anlaşarak Oğuzlar’ı Horasan’a geçirmek istedi. Tuğrul ve Çağrı Beyler bu anlaşmayı tanımadılar. 1025 yılında Gazneli Sultan Mahmud, Arslan Yabgu’dan çekindiği için onu hileyle yakalatıp Kalincar Kalesi’ne hapsettirdi. Oğlu Kutalmış buradan kaçıp kurtuldu, 1032’de Arslan Yabgu hapiste öldü. Kendisine bağlı Oğuzlar’ın bir kısmı dağılırken diğerleri Tuğrul ve Çağrı Bey’in etrafında toplandılar. Arslan Yabgu’nun bu ölümü iki önemli sonucu doğurdu. Bunlardan ilki, Arslan Yabgu’nun bu şekilde tutuklanıp ölümü üzerine bütün Selçuklu soyunda Gazneliler’e karşı büyük bir kinin ortaya çıkması, diğeri ise Oğuzlar’daki liderlik meselesinin Tuğrul ve Çağrı Beyler lehine sonuçlanmasıdır.

     Tuğrul ve Çağrı Beyler, amcaları Musa İnanç Yabgu ile birlikte Horasan’a geldiler. Burada 1035 yılında başlattıkları yurt tutma savaşını kazanarak Selçuklu Devleti’nin temelini attılar. Gazneli Sultan Mesud, Oğuzlar’ı Horasan’dan çıkarmak için 1039 yılında büyük bir ordu ile Oğuzlar’ın üzerine yürüdü. Tamamı süvari olan Tuğrul ve Çağrı Beyler komutasındaki Oğuz ordusu, Gazneliler’e karşı büyük bir yıpratma savaşına başladı. En son Dandanakan denilen yerde Gazne ordusunun karşısına çıkan Selçuklular burada üç günlük bir savaştan sonra büyük bir zafer kazandılar (Mayıs 1040). Gazne ordusunun bütün ağırlıkları, hazineleri Selçuklular’ın eline geçti. Dandanakan Savaşı’nın olduğu alanda taht kuran Oğuz ileri gelenleri, biat ettikleri Sultan Tuğrul’u tahta çıkararak onu Horasan hükümdarı ilan ettiler.

Sultan Tuğrul (1040-1063)

Dandanakan Savaşı’yla devletini kuran Sultan Tuğrul devrinde doğuda Harzem ülkesi içlerinden batıda Anadolu’da Muradiye, Erciş bölgelerine kadar olan yöre Selçuklular’ın eline geçti. Başlangıçta Nişabur olan, daha sonra başkenti Rey şehrine taşıyan Sultan Tuğrul devrinin en önemli olayı şüphesiz Abbasi Halifesi ile olan ilişkileridir. Sultan Tuğrul, Doğu Anadolu’ya girdiği sırada, Abbasi Halifesi Kaim Bi Emrillah’tan bir mektup aldı. Halife kendisinin Şiî Büveyhoğulları’nın ve Türk asıllı Arslan Besasiri’nin elinden kurtarılmasını rica ediyordu. Bunun üzerine Bağdat’a yürüyen Tuğrul, 1055 yılında Büveyhoğulları Devleti’ni ortadan kaldırdı, Arslan Besasiri ise Bağdat’tan kaçtı. Sultan Tuğrul bu sırada isyan eden kardeşi İbrahim Yınal’ın isyanını bastırmak üzere İran’a dönmek zorunda kaldı. Fatımiler’den yardım gören Arslan Besasiri, tekrar Bağdat’ı ele geçirerek burada hutbeyi Fatımi Halifesi adına okuttu (1058). Bu sırada Sultan Tuğrul, İbrahim Yınal isyanını bastırmış ve asi kardeşini yayının kirişi ile boğdurmuştu. Daha sonra tekrar batıya dönen Sultan Tuğrul tekrar Bağdat’a girdi. Arslan Besasiri yakalanarak öldürüldü. Halifeye büyük saygı gösteren Sultan Tuğrul, O’nu tekrar Bağdat’taki sarayına yerleştirdi (1060). Bundan çok memnun olan Halife Tuğrul’u kılıç kuşatarak, ona “Rükn’üd dünya ve’ddin” (Dünya ve dinin temeli) ve “Kasım emir ül-Müminin” (Halife’nin ortağı) unvanlarını verdi. Ayrıca Selçuklu soyu ile akrabalık kurdu. Çağrı Bey’in kızı ile evlenen Abbasi Halifesi kendi kızını da Sultan Tuğrul’a verdi. Sultan Tuğrul Halife üzerinde yalnızca dini görevleri bırakarak siyasi iktidarı kendi üzerinde topladı. Bu tarihten itibaren İslamiyet’in liderliği tamamen Türkler’in eline geçmiş oldu. Sultan Tuğrul 1063 yılında 70 yaşındayken öldü. Evladı olmadığından yerine kardeşi Çağrı Bey’in büyük oğlu Süleyman, Vezir Amid’ül Mülk Kunduri’nin oldu bittisi ile tahta çıkarıldı.

Sultan Alparslan (1063-1072)

Horasan Valisi Alparslan başkent Rey üzerine yürüyerek ağabeyini tahttan indirip kendini Selçuklu Sultanı ilan etti. Vezir Kunduri’yi de azlederek yerine Nizam’ül-Mülk’ü bu makama getirdi. Saltanatının ilk yıllarında Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmış’ın ve kardeşi Kavurt’un isyanları ile uğraştı. 1064 senesinde Kutalmış Alparslan’la yaptığı savaşı kaybetti, kaçarken düşüp öldü. Daha sonra Sultan Alparslan Gürcistan’ı ve Ermenistan’ı vergiye bağladı. Ani ve Kars’ı fethetti. Anadolu ve Mısır’a hakim olarak denizlere ulaşmak isteyen Sultan Alparslan, güneyde Dicle boylarına giderek Halep’e kadar egemenliğini kabul ettirdi. Ancak buradayken Bizans İmparatoru Romanos Diogenes’in büyük bir ordu ile üzerine yürüdüğünü öğrendi. Romanos Diogenes Erzurum üzerinden Malazgirt’e gelirken Sultan Alparslan da 5000 kişilik kuvvetiyle süratle kuzeye yöneldi. Bir yandan elçiler göndererek Bizans İmparatoru’na sulh teklifinde bulunan Sultan Alparslan’ın bu tutumu Bizans İmparatoru’nda Sultan’ın kendisinden korktuğu kanaatini uyandırmıştı. İki ordu 26 Ağustos 1071 tarihinde Malazgirt Ovası’nda karşılaştı. Bu sırada Bizans ordusundaki ücretli Peçenek ve Uzlar soydaşları Selçuklular tarafına geçtiler. Taktik gereği geri çekilen Sultan Alparslan, Bizans İmparatoru’nu üzerine çekerek ordugahından hayli uzaklaştırdı. Durumu çok geç fark eden İmparator geri çekilme emri verdiyse de artık geç kalmıştı. Dört bir yandan Bizans ordusunu kuşatan Türkler akşama doğru koca Bizans ordusunu yok edercesine yendiler. İmparator Romanos Diogenes esir düştü. Sultan Alparslan, esir imparatora bir misafir muamelesi yaptı. Diyojen’in Bizans’taki bütün Türk esirlerini serbest bırakması, büyük bir kurtuluş parası vermesi, her yıl vergi vermesi şartıyla barış yaparak memleketine gönderdi. Fakat Bizans’a dönen İmparator gözleri kör edilerek hapse atıldı. Başa geçmiş olan VII. Mihail Dukas, Diyojen'in imzaladığı antlaşmanın geçersiz olduğunu ilan etti. Bunu haber alan Alparslan da ordusuna ve Türk Beylerine Anadolu'nun fethi emrini verdi. Bu emir doğrultusunda Türkler Anadolu'yu fethe başladılar. Malazgirt Savaşı ile yurt arayan büyük Türk nüfusuna Anadolu’nun kapısı açılmıştı. Avrupa’da büyük ses getiren bu savaş Haçlı seferlerinin hazırlanması konusunda Avrupa için bir uyarı oldu. Daha sonra Maveraünnehir bölgesine sefere çıkan Sultan Alparslan, ele geçirdiği Yusuf isimli bir kale komutanı tarafından hançerlenerek şehit oldu (1072), yerine oğlu Melikşah Selçuklu tahtına geçti.

Sultan Melikşah (1072-1092)

Saltanatının ilk yıllarında, Sultan Alparslan zamanında da iki defa isyan etmiş ve affedilmiş olan amcası Kavurt tekrar isyan etti. Bu isyan bastırılarak Kavurt yayının kirişiyle boğdurularak idam olundu. Karahanlılar ülkesine yürüyen Melikşah Semerkant’a kadar olan bölgeyi ele geçirdi. Her iki hanedanın arasında akrabalık kuruldu. Gazneliler de aynı akıbete uğradılar ve Melikşah’ın yüksek hakimiyetini kabul etmek zorunda kaldılar. Kutalmış’ın oğlu Süleyman Şah’ı Anadolu’ya göndererek onu bu ülkeye emir olarak atadı. Kutalmışoğlu Süleyman Şah kısa zamanda baştan başa bütün Anadolu’yu ele geçirdi. 1077’de İzmit başkent olmak üzere Anadolu Selçuklu Hanedanı’nın temelini attı. Melikşah zamanında Selçuklu İmparatorluğu en geniş sınırlarına ulaştı. Doğuda Seyhun Nehri ve Tanrı Dağları’ndan batıda Akdeniz ve Boğazlar’a, kuzeyde Kafkas Dağları’ndan güneyde Hint Denizi’ne kadar ulaşılmıştı. Melikşah döneminin en önemli iç olaylarından birisi de Hasan Sabbah’ın lideri olduğu Batınî hareketidir. Hasan Sabbah, Alamut Kalesi’nde kurduğu yalancı cennetiyle bir tarikat kurmuş, tarikatına mensup fedailerle birçok Türk ve Müslüman ileri gelenlerine karşı suikastlar düzenlemeye başlamıştı. Saltanatının son yıllarında Batınîler’le uğraşan Sultan Melikşah, 1092’de 38 yaşında iken zehirlenerek öldü.

İmparatorluğun Parçalanması

Sultan Melikşah’ın ölümünden kısa bir süre sonra Vezir Nizam’ül-Mülk de Batınîler tarafından öldürüldü. Şeklen Irak ve Horasan’daki Büyük Selçuklu Sultanları’na bağlı olmak üzere Kirman Selçukluları, Suriye Selçukluları ve Anadolu Selçukluları olarak İmparatorluk parçalandı. Melikşah’tan sonra yerine 5 yaşındaki oğlu Mahmud tahta çıkarıldıysa da Berkyaruk onu tanımadı. Berkyaruk da 1104 yılında öldü. Yerine kardeşi Muhammed Tapar (1105-1118) İsfahan’da tahta çıktı. Tapar’dan sonra Selçuklu Devleti’nin son büyük hükümdarı Sultan Sencer (1118-1157) tahta çıktı. Gurlular’ı, Karahanlılar’ı, Harzemşahlar’ı tekrar vergiye bağladı. Halifenin siyasi gücü ele geçirme çabalarına tekrar son verdi, O’na yalnızca dini görevleri bıraktı. Ancak Karahıtaylar’a 1141’de Katvan’da yenildi. Bu yenilgi Sultan Sencer için bir dönüm noktası oldu ve bir daha toparlanamadı. 1153 yılında ayaklanan göçebe Oğuzlar’a tutsak oldu. Üç yıllık esaretten sonra kurtarılan Sultan Sencer 1157 yılında 72 yaşında öldü. Büyük Selçuklu Devleti böylece sona erdi. Hanedan üyeleri yönettikleri bölgelerde bağımsız davrandılar. Anadolu Selçuklu Devleti dışında kalanlar en son 1194’te Oğuzlar ve Harzemşahlar tarafından yıkıldılar.

Anadolu Selçuklu Devleti

Kutalmışoğlu Süleymanşah (1077-1086)

Melikşah tarafından Anadolu’nun fethine memur edilen Süleymanşah kısa zamanda İznik’e kadar bütün Anadolu’yu ele geçirerek 1077 tarihinde devletini kurdu. Rey’deki Büyük Selçuklu Sultanı’na bağlı olarak Anadolu’ya hakim olan Süleymanşah Bizans’ın içinde bulunduğu durumdan faydalanarak sık sık Bizans’ın içişlerine karışmaya, taht kavgalarında politikası icabı bazı imparatorlara destek olmaya başladı. Bu arada kardeşi Mansur’un isyanını Sultan Melikşah’ın Emir Porsuk komutasında gönderdiği kuvvetin de yardımıyla yendi. 1085 yılında ani bir baskınla Antakya Kalesi’ni aldı. Ancak Antakya’nın fethi, Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş’la arasının açılmasına sebep oldu. Sultan Tutuş ve müttefiki Artuk Bey, Süleymanşah’ı Halep yakınlarında yendiler. Süleymanşah üzüntüsünden intihar etti (1086). Süleymanşah, Antakya seferine çıkarken idareyi İznik’te komutanlarından Ebu’l-Kasım’a bırakmıştı. Süleymanşah’ın ölümünden sonra Ebu’l-Kasım’ın bağımsız hareketlerinden şüphelenen Melikşah, Porsuk ve Emir Bozan komutasında Anadolu’ya birlikler gönderdi. Affını istediyse de Bozan tarafından öldürüldü (1092). Aynı tarihlerde Sultan Melikşah’ın ölümü üzerine serbest bırakılan Süleymanşah’ın oğlu Kılıç Arslan Anadolu’ya gelerek babasının yerine geçti.

I. Kılıç Arslan (1092-1107)

Kılıç Arslan, Ege’de oldukça kuvvetlenen Çaka Bey’i ortadan kaldırdıktan (1097) sonra Malatya’ya giderek burasını kuşattı. Ancak bu sırada büyük Haçlı ordusunun Anadolu’ya ayak bastığını duyarak İznik önlerine geldiyse de sayıca üstün Haçlılar karşısında Anadolu’ya çekildi. Eskişehir önlerinde tekrar şansını deneyen Kılıç Arslan, Haçlı ordusunu Antakya’ya ulaşıncaya kadar gerilla savaşlarıyla rahatsız etti. Haçlılar büyük kayıp vermelerine rağmen boydan boya Anadolu’yu geçerek Antakya, Kudüs ve Urfa taraflarını alıp buralarda krallık, kontluk, prenskepslik kurdular. Bu arada Haçlılar’ın arkasından gelen Bizanslılar da Batı Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz sahil kesimini tekrar kontrollerine almayı başardılar. Elinde yalnızca İç Anadolu kalan Sultan I. Kılıç Arslan başkenti Konya yaptı. Daha sonra Güneydoğu Anadolu bölgesindeki bazı şehirler üzerine yürüdü. Bu yüzden Musul Atabeki Çavlı, Artuklu İl-Gazi ve Suriye Meliki Rıdvan Kılıç Arslan’ın üzerine yürüdüler. Suriye’de Habur Suyu kenarında yapılan savaşı kaybeden Kılıç Arslan Habur’u geçerken boğuldu (1107). Yerine oğlu Mesud geçtiyse de diğer kardeşi Şehinşah onu tanımadı. Taht kavgası 1116’ya kadar sürdü.

Sultan I. Mesud (1116-1155)

Sultan Mesud başlangıçta Danişmendli Ahmed Gazi’nin egemenliğini tanımak zorunda kalmıştı. Ancak onun ölümünden sonra (1134) bağımsız hareket etmeye başladı. Anadolu’daki Selçuklu hakimiyetini yeniden kurmaya çalıştı. Ancak yeniden başlayan II. Haçlı Seferi, bu projesini önledi. III. Konrad idaresinden Alman kuvvetlerini Ceyhan önünde 1147 tarihinde bozguna uğratan Sultan Mesud, VII. Lui idaresindeki Fransız ordusunu da önce Yalvaç, daha sonra Batı Toroslar’da Kazıkbeli’nde yenerek büyük bir zafer kazandı. Ermeniler’in hakim olduğu Maraş-Elbistan taraflarını da ele geçiren Sultan Mesud bir ara Konya’ya kadar gelen Bizans İmparatoru Manuel Komnenos’u da durdurmayı başardı. Ölümünden sonra yerine oğlu Sultan II. Kılıç Arslan geçti

Sultan II. Kılıç Arslan (1155-1192)

Sultan Kılıç Arslan saltanatının ilk yıllarında kardeşleri, Danişmendli Yağıbasan ve Bizans İmparatoru Manuel Komnenos’la uğraştı. Bizans’ın batıdaki meşguliyetinden faydalanarak Anadolu’da birliği sağladı. En büyük rakibi Nureddin Mahmud Zengi’nin de ölümü üzerine (1174) Batı Anadolu ve Marmara dışında bütün Anadolu’ya sahip oldu. Bizans İmparatoru Manuel Komnenos, Kılıç Arslan tehlikesini ortadan kaldırabilmek amacıyla büyük orduyla hareket geçti. Sultan II. Kılıç Arslan, Bizans ordusunu, Bizanslı ve Avrupalı tarihçileri “Miryokefalon” felaketi olarak nitelendirdikleri savaşta Yalvaç-Karamıkbeli’nde ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu büyük zafer Anadolu’nun Türkleşmesinde büyük önem taşır. Bu tarihten itibaren artık Bizans Türkler’e karşı bir saldırı politikası güdemeyecektir. Bu zaferle Batı Anadolu ve Eskişehir ilerisindeki bölgeler Türk fethine açılmıştır. Türk orduları kısa zamanda Ege Denizi’ne kadar olan bölgede sayısız şehirleri ele geçirdiler.

Sultan Kılıç Arslan saltanatının sonlarına doğru ülkesini eski Türk geleneklerine uyarak 11 oğlu arasında paylaştırdı. Ancak oğulları arasında şiddetli mücadeleler başladı. Bu sırada III. Haçlı Seferi başlamış ve Frederick Barbarossa büyük bir ordu ile Anadolu’ya girmiştir. Ancak Silifke Çayı’nda Alman İmparatoru’nun ölümü, Anadolu Türklüğü’nü yeni bir felaketten kurtarmış oldu. Ülke taht kavgası içindeyken Kılıç Arslan öldü (1192).

I. Gıyaseddin Keyhüsrev (1192-1211)

Babasının yerine tahta çıkan I. Gıyaseddin Keyhüsrev, kardeşi Süleymanşah’ın baskısı üzerine Bizans’a giderek yardım almayı amaçlıyordu. Ancak istediği yardımı alamadı. Bu sırada IV. Haçlı Seferi sonunda Latinler İstanbul’u ele geçirmişlerdi. I. Gıyaseddin Keyhüsrev de böylece Anadolu’ya geri geldi. Aynı tarihlerde kardeşinin de ölümü üzerine Selçuklu emirleri tahta davet ettiler. Saltanatı zamanında Pontus (Trabzon) Rum Devleti İmparatoru III. Aleksios’u yendi, 1207 yılında Antalya’yı aldı. Ermeni Kralı II. Leon’u yendi. Eyyubiler’in Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ya yayılmalarını önledi. İznik Rum İmparatoru Laskaris’le yaptığı Alaşehir Savaşı’nda şehit düştü (1211).

I. İzzeddin Keykavus (1211-1220)
Devletin başkentini Sivas yapan İzzeddin Keykavus, Anadolu’daki Selçuklu hakimiyetini pekiştirmiştir. Devrin en önemli olayları 1214 senesinde Sinop’un, 1216’da ise Antalya’nın fethidir. Hükümdar ülkesini dünyaya ve denizlere açan limanlara kavuşturmuş, ticaretin gelişmesini sağlamıştır.

I. Alaaddin Keykubad (1220-1237)

Kardeşinin ölümü üzerine tahta çıkan Alaaddin Keykubad, Anadolu Selçuklu Sultanları’nın en büyüklerinden birisidir. Anadolu’da Türk birliğini büyük ölçüde gerçekleştiren Sultan Alaaddin Keykubad Antalya yakınlarındaki Kolonoros Kalesi’ni alarak burasına kendi adını verdi (Alaiye, daha sonra Alanya). Kırım’daki önemli bir ticaret merkezi olan Suğdak üzerine, Sinop’taki tersanelerde yaptırılan gemilerle bir donanma gönderen Sultan Alaaddin Keykubad, burayı ele geçirdi. Kıpçak ülkesi Sultan’ın egemenliğini tanıdı (1226). Ermeni Kralı vergiye bağlandı. Cengiz Han ordularının önünden kaçarak Anadolu’ya gelen Harzemşah Celaleddin’in Anadolu’yu ele geçirme amacı karşısında onunla savaşa tutuştu, 1230 tarihinde Yassıçemen Savaşı’nda yendi. Kaçan Harzemşah Celaleddin Van civarında öldürüldü. Doğu sınırlarını emniyet altına almak için, kaleleri tamir ettirdi. Asker ve mühimmat bakımından takviye etti. Doğuda büyük bir müdafaa zinciri oluşturdu. Ayrıca Moğol Hakanı Ögeday’a elçi göndererek antlaşma yaptı. Böylece Moğollar’ın saldırılarından Anadolu’yu korumuş oldu. 1237 yılında zehirlenerek öldü.

II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246)

II. Gıyaseddin yetersiz bir hükümdardı. Başlangıçta komutanlarından Saadeddin Köpek’in tesirinde kalarak birçok hatalar yaptı. Bunlardan biri Harzem Beyleri’nden ve Selçuklu hizmetine girmiş olan Kayır Han’ın öldürülmesidir. Bu olay Harzem birliklerinin isyanına sebep olduğu gibi devleti uzun zaman uğraştırdı. Daha sonra Saadeddin Köpek’i öldürttüyse de arkadan patlayan Baba İshak İsyanı (1239) devleti çok sarstı. Anadolu’daki olayları dikkatli bir şekilde takip eden Moğollar’ın Azerbaycan Valisi Baycu Noyan, Anadolu’ya girerek Selçuklu ordusunu Temmuz 1243’de Kösedağ denilen yerde ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu savaş Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasına sebep oldu.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin Yıkılması

II. Keyhüsrev’den sonra başa geçen hükümdarlar beylerin, komutanların elinde birer oyuncaktan farksızdı. 1256 yılında Anadolu’da büyük katliamlar yapan Moğollar’la Vezir Muinüddin Süleyman Pervane anlaşarak devleti Kızılırmak sınır olmak üzere ikiye ayırdı. 1261 yılında Moğol zulmüne karşı Karamanoğulları ayaklandılar. 1276 tarihinde Hatiroğulları yine Moğollar’a karşı ayaklandı ancak başarılı olamadı. Bu hareketi destekleyen Türk Mısır Memluk Sultanı Baybars Kayseri’ye kadar geldiyse de Anadolu’dan istediği yardımı göremedi. 1277 yılında Karamanoğlu Mehmet Bey, Selçuklu şehzadesi Alaaddin Siyavuş’u Konya’da tahta çıkarmak üzere hareket ettiyse de başaramadı. Bu olay tarihlerde “Cimri Olayı” olarak bilinmektedir. XIII. yüzyılın sonlarına doğru Anadolu’da Türkmen Beylikleri birer birer bağımsızlıklarını ilan etmeye başladılar. Moğolların egemenliği altında III. Alaeddin Keykubad'la taht değiştirip duran II. Mesud’un 1308’de ölmesiyle Anadolu Selçuklu Devleti tamamen yıkıldı.